Wystawa czasowa od 19 maja do 30  września 2022

„Fortece na bagnach. Najstarsze założenia obronne północnego Podlasia.”

Grodziska, pozostałości dawnych fortec górujących w krajobrazie pogranicza od dawna rozpalały wyobraźnię badaczy i fascynatów przeszłości Podlasia.  O Wiźnie czy Tykocinie wspominał już Zygmunt Gloger, a wiele następnych pokoleń archeologów z każdym nowym sezonem badań ujawnia kolejne ich tajemnice. Dziś już na stałe wpisały się one w tutejszy krajobraz kulturowy, naszą powszechną świadomość i wyobrażenie okresu średniowiecza na pograniczu mazowiecko-rusko-jaćwieskim.

Postęp technologiczny ostatnich lat nieustannie zmusza nas do podejmowania nowych wyzwań i weryfikacji wykreowanego obrazu przeszłości. Technologia pozwala zobaczyć to, co jest w zasadzie niewidoczne, ukryte w gęstych lasach i na bagnach… Wśród nowych odkryć są również takie, które wymykają się klasycznym wyobrażeniom dziejów Podlasia. Pośród dolin rzecznych, zatorfionych mokradeł i błot, w miejscach gdzie nikt się ich nie spodziewał odnaleźliśmy kręgi wałów i fos. Trudno sobie wyobrazić sens takiej lokalizacji. Ogromny wysiłek aby fortyfikować miejsce, które zalać może wiosenna powódź. Czyżby człowiek ówczesny działał irracjonalnie? A może to środowisko wyglądało inaczej? Należało to zweryfikować…

Tak, jako Muzeum Podlaskie w Białymstoku, rozpoczęliśmy projekt Fortece na bagnach…  Od samego początku postawiliśmy na interdyscyplinarność i współpracę archeologów z wieloma instytucjami i specjalistami z zakresu rekonstrukcji uwarunkowań paleośrodowiskowych, geofizyki, fotografii lotniczej itp. Jak często bywa, wyniki badań dostarczyły większej ilości pytań niż odpowiedzi. Fortyfikacje, choć przestrzennie rozbudowane, miały raczej wątpliwe walory obronne. Niskie wały i płytkie fosy otaczały często przestrzeń gdzie prawie nie było śladów obecności człowieka. Rzędy palisad zbudowanych z grubych pni nachylono do wnętrza obiektu, tak jakby miały utrudnić nie wejście a wydostanie się z jego wnętrza. Wygląda to trochę jakby rozbudowane umocnienia nie chroniły zupełnie niczego. A może to my nie możemy tego zobaczyć? Może to wszystko nie miało chronić a rozdzielać – rozdzielać dwa światy – sacrum i profanum, przestrzeń uświęconą i codzienną…. Czy mogły być to świątynie?

Jedno wiemy na pewno. Bagienne fortece powstały u schyłku epoki brązu czyli między
VIII a V w. przed Chr. To okres kiedy funkcjonuje słynny Biskupin.

Dziś znamy 26 grodzisk dolinnych, które czekają na objęcie ochroną konserwatorską.

Od samego początku zależało nam, aby informacje o odkryciach były szeroko prezentowane zarówno w środowisku naukowym, muzealnym jak i (a może przede wszystkim) wśród społeczności lokalnej. Powszechne poczucie wartości odkrycia, jego znaczenia i niepowtarzalności buduje stopniowo świadomość wartości własnego dziedzictwa kulturowego. W naszym odczuciu jest to najlepsza forma ochrony tego, co przez tysiące lat przetrwało w dolinach rzek Podlasia. Jakie znaczenie miałaby jednak nasza praca, gdyby jej celem nie było podjęcie próby przedstawienia szerszej publiczności wizji ówczesnych zdarzeń – budowę swoistej opowieści o miejscach i ludziach sprzed tysięcy lat, w końcu stworzenie i prezentację wystawy pt. Fortece na bagnach. Najstarsze założenia obronne północnego Podlasia.

Zapraszamy!

Adam Wawrusiewicz