W trakcie tegorocznej kampanii dokończona została eksploracja nawy bocznej bazyliki od strony południowej w jej zachodniej części oznaczonej na planie # 16 (Fig. 1). Obszar który został odsłonięty to fragment południowej nawy bocznej, który znajduje się między zewnętrznym murem zachodnim kościoła a kamienną strukturą niejasnego przeznaczenia dzielącą południową nawę boczną w jej końcowym fragmencie (Fig. 2), w bezpośredniej bliskości bocznego wejścia do kościoła od strony południowej # 39. Kamienna struktura niejasnego przeznaczenia a dokładniej mówiąc jej fundament jest wkopany do głębokości jak się wydaje najniższego poziomu użytkowego kościoła, którym jest bardzo precyzyjnie wykonane płytowanie. Wspomniana struktura przedziela nawę boczną # 16 i wychodzi poza stylobat nawy bocznej wchodząc na długości 1 m do nawy głównej # 13.
W południowej nawie bocznej #16 w jej południowym wewnętrznym murze graniczącym z pomieszczeniem # 40 w odległości 0,94 m od wschodniego narożnika bocznego wejścia od południowej strony kościoła, znajduje się na wysokości 0,46 m od najwyższego poziomu posadzki nisza na aspersorium (kropielnica). Prace archeologiczne poniżej poziomu posadzki dokładnie na osi niszy pozwoliły odsłonić kolebkową strukturę ceglaną (Fig. 3), której zachodnia ścianka kończyła się prawie na licu narożnika wschodniego bocznego wejścia od południowej strony kościoła. Wspomniana struktura była posadowiona na warstwie gliny, która znajdowała się na najniższym płytowaniu bazyliki. Wnętrze ceglanej struktury było wypełnione wilgotną gliną popielatego koloru. Omawianą strukturę wyeksplorowano w ¾. Z gliny wydobyto nieliczne kostki zwierzęce, znikome ilości szkła i parę monet których nie da się zidentyfikować z powodu daleko posuniętej korozji. Sklepienie beczkowe w jego centralnym najwyższym punkcie było zniszczone na powierzchni ok. 0,5 m2. W najbliższym otoczeniu nie zostały znalezione cegły ze wspomnianego sklepienia. Cała ceglana struktura była wykonana niestarannie, cegły były łączone (zespojone) gliną. Konstrukcja ta dochodziła i kończyła się na wschodniej stronie kamiennego fundamentu dzielącego nawę boczną południową #16. W bezpośredniej bliskości omawianej konstrukcji zostało odnalezionych około 110 monet. Można przypuszczać, że tak duże nagromadzenie monet o niskich nominałach na stosunkowo niewielkiej powierzchni w bezpośredniej bliskości bocznego wejścia do kościoła było spowodowane znajdującą się w tym miejscu skarbonką. Trudno jest przy obecnym stanie badań zinterpretować omawianą strukturę ceglaną. Z całą pewnością relatywnie duże zawilgocenie gliny znajdującej się w jej wnętrzu pochodzi z wody święconej w misie (aspersorium –kropielnicy), która znajdowała się w niszy. Zapewne, co pewien czas zmieniano wodę w misie i wylewano ją na posadzkę kościoła. Nie wylewano wody poza obręb murów bazyliki, ponieważ była to święta woda, w związku z tym musiała pozostać w obrębie świętej przestrzeni. Natomiast najciekawszy zabytek został znaleziony przy strukturze ceglanej w odległości 0, 20 m w kierunku północnym przy wschodnim narożniku wejścia do kościoła od strony południowej, na głębokości 0, 25 m. Był nim złoty fragment kolczyka (crotalia) zakończony dwoma perełkami (Fig. 4). Również na głębokości 0,25 m vis-à-vis ceglanej struktury dokładnie na środku nawy bocznej południowej #16 został znaleziony fragment tynku z greckim napisem mówiącym o niezidentyfikowanym arcybiskupie (Fig. 5). Napis na tynku wykonany jest czerwonym kolorem i brzmi:
1)……………………..
2) τ]οῦ ἁγιωτάτ[ου
3) ].ν ἀρχιεπισκ[όπου
Jest to zapewne fragment większego napisu, który znajdował się na ścianie kościoła w nawie bocznej.
Wykonano, również sondaż na całej długości nawy bocznej południowej przy fundamencie przedzielającym nawę boczną # 16 i wokół ceglanej struktury. Dzięki temu na głębokości 1 m od korony fundamentu natrafiliśmy na posadzkę najstarszego kościoła wykonaną z dobrej jakości kamiennych płyt o wielkości (1 m x 0,40 m) (Fig. 6). Całość odsłoniętych obiektów została zasypana odsolonym piaskiem i w ten sposób zabezpieczona przed degradacją (Fig. 7).
Na całej eksplorowanej powierzchni nawy bocznej #16 południowej został znalezione elementy architektoniczne wykonane ze stiuku między innymi gzyms z arkadami, fragment liści akantu zapewne ze zwieńczenia pilastra (Fig. 8, 8a). Również we wspomnianej nawie południowej bocznej został znaleziony marmurowy przestrzenny (pełno plastyczny) wieniec laurowy w czterech fragmentach, które były rozrzucone w różnych miejscach wspomnianej nawy. Po środku wieniec był połączony fasetowanym kamieniem szlachetnym. Jakość wykonania świadczy o dużym kunszcie rzeźbiarskim. Zapewne został wykonany z marmuru z Prokonesu. Tego typu obiekty w tym okresie należą do rzadkości (Fig. 9). Eksploracja w nawie bocznej także objęła część stylobatu oddzielającego nawę główną # 13 od bocznej południowej # 16 w celu odnalezienia negatywów po kolumnach. Stylobat został odsłonięty na długości 6, 75 m, pomiędzy kamienną strukturą nieznanego przeznaczenia przedzielającego nawę boczną południową # 16 a ostatnim filarem znajdującym się w odległości 3, 50 m przed zachodnim murem kościoła. Od strony południowej wspomnianego filara widoczny jest najwyższy poziom kamiennej posadzki kościoła. Na stylobacie pomiędzy wzmiankowanymi konstrukcjami odnaleziono trzy negatywy po kolumnach.
Z bocznej nawy południowej # 16 skierowaliśmy eksplorację w kierunku południowym w stronę ulicy znajdującej się bezpośrednio przy bazylice. Odsłonięty został próg wejścia bocznego do kościoła o długości 5,15 m. Na progu zostały odnalezione dwa negatywy po kolumnach, które przedzielały wejście boczne do kościoła. Tuż za progiem, który podlegał licznym reparacjom przy wschodnim narożniku wejścia do świątyni został znaleziony piękny koryncki kapitel z marmuru z Prokonesu na którego zwieńczeniu widnieje niewielki krzyż (Fig. 10). Na osi wejścia w odległości 1 m od progu w kierunku południowym odnaleziony został duży fragment cancelli na którym widnieje dobrze zachowany cały krzyż w wieńcu laurowym (Fig. 11). Przestrzeń wejścia od progu w kierunku południowym została oznaczona numerem # 39.
Dalsze badania zostały skierowane do pomieszczenia #40 znajdującego się za południowym murem nawy bocznej #16. Po wyeksplorowaniu zasypu ze wspomnianego miejsca odsłoniliśmy prawie w całości zniszczoną podłogę wykonaną w technice opus sectile. Zachowało się niewiele fragmentów ciętych amfor w kształcie pasów, stanowiących podłoże pod marmurowe płytki różnej wielkości i kształtu (Fig. 12). W pomieszczeniu # 40 wykonano dwa sondaże przy ścianie południowej celem zbadania ilości warstw użytkowych. Natomiast sondaż przy przejściu pomiędzy pokojami #40 i #41 został również wykonany w celu sprawdzenia czy pod dzielącym murem pomieszczenia nie znajduje się cysterna. Przesłankę taką można było wnieść dzięki znalezieniu odpływu wody z dachu bazyliki, który znajdował się wewnątrz muru pomiędzy pomieszczeniami #40 i #41. Odpływ umiejscowiony jest 0, 55 m od narożnika przejścia. W pomieszczeniu #40 były dwa przejścia jedno w kierunku wschodnim do pomieszczenia #44 a drugie w kierunku południowym do pomieszczenia #41. W omawianym miejscu została znaleziona niewielka ilość detali architektonicznych jak np. fragmenty kolumienek, część marmurowej misy i inne artefakty jak np. srebrny medalik z zatartym wizerunkiem, lampka oliwna, dwa brązowe imadełka. Pomiędzy pomieszczeniami # 40 i #41 znajdował się próg w którym od wschodniej strony znajdował się okrągły otwór gdzie na jego dnie była umieszczona marmurowa płytka, zapewne w celu uzyskania lepszego funkcjonowania drzwi. W następnej kolejności odsłoniliśmy pomieszczenie #41 usytuowane w kierunku południowym. Po usunięciu całej warstwy zasypu zaczął się ukazywać kontur pisciny. Po wyeksplorowaniu ziemi z wnętrza pomieszczenia stało się jasne, że mamy do czynienia z baptysterium (Fig. 13). Basen został zbudowany na osi zachód/wschód. Od jednej i od drugiej strony prowadziły do niego po trzy stopnie. Na dnie znajdowała się misa z delikatnie wywiniętym brzegiem, której zachował się odcisk w zaprawie, również zostały znalezione jej fragmenty (Fig 14). Na stopniach i bokach basenu widoczne są negatywy po marmurowych płytach, które służyły jako okładziny. Na dnie basenu był umieszczony odpływ na wodę, za którym znajdował się kanał biegnący na południe. Nie został odnaleziony dopływ wody do basenu. Można przypuszczać, że woda była donoszona do basenu. Choć w murze oddzielającym pomieszczenie w którym katechumen przygotowywał się do ceremonii chrztu a pomieszczeniem w którym znajdowała się piscina został znaleziony kanał po rynnie. Pierwotnie wydawało się, iż właśnie tym kanałem, który był na osi pisciny była doprowadzana woda do basenu. Na powierzchni wokół pisciny zostało znalezionych osiem negatywów po słupkach. Przypuszczalnie służyły one do zawieszania tkanin pomiędzy nimi, żeby stworzyć klimat odosobnienia dla katechumena. Pomieszczenie nie zostało całkowicie odkopane. Po całkowitej eksploracji pisciny została ona zabezpieczona i zasypana odsolonym piaskiem (Fig.15). W kontekście tego pomieszczenia, którym jest baptysterium zapewne pomieszczenie #40 było „przygotowalnią do chrztu”. W nim katechumen zostawiał ubranie i przygotowywał się do duchowej ceremonii.
Ostatnim pomieszczeniem które zaczęliśmy eksplorować to pomieszczenie #44 znajdujące się na wschód od pomieszczenia zwanego „przygotowalnią do chrztu”. W nim została odnaleziona w zasypie na głębokości 0,40 m inskrypcja grecka na marmurze z tekstem imienia I]waNNH (Fig.16). Także w murze oddzielającym południową nawę kościoła #16 od pomieszczenia # 44 po jego stronie wewnętrznej została odnaleziona nisza.
Na tym etapie badania w roku 2013/2014 zostały zakończone. W przyszłym roku badania będą kontynuowane w opisanych pomieszczeniach.
Krzysztof Babraj, Anna Drzymuchowska
