Dwunasta kampania wykopaliskowa dostarczyła istotnych danych odnośnie założeń architektonicznych wokół bazyliki. W 2011 r. ze względów politycznych koncesja nie obejmowała zgody na prowadzenie wykopalisk, dlatego przeprowadzono jedynie badania powierzchniowe na stanowisku. W wyniku tych prac zostały odsłonięte zarysy korony murów znajdujących się za apsydą bazyliki w wschodniej i południowej części terenu. Całość omawianych założeń (SH 01, SH 02-06, plan: Fig.1) znajdowała się na jednej linii, wzdłuż wejścia na molo nr III przy bazylice (topografie wykonał prof. dr hab. Jacek Kościuk z Politechniki Wrocławskiej). Budynki, te pełniły najprawdopodobniej funkcję magazynów, sklepów, warsztatów i pomieszczeń mieszkalnych. Były to budynki piętrowe z klatką schodową i wewnętrznym dziedzińcem, otoczone mniejszymi pomieszczeniami, poprzecinane regularną siatka ulic. W jednym z tych pomieszczeń # 54, znaleziono granitową misę (Fig. 2) zachowaną w całości.
Jednak najważniejszym odkryciem tego sezonu było bardzo duże skupisko 185 ostrakonów w południowej części zabudowań, znalezione w pomieszczeniu # 28 w willi przy południowy portyku. Ostraka zostały znalezione na niewielkiej głębokości (ok. 10 cm poniżej powierzchni), w zbitej warstwie ceramiki (Fig. 3), która składała się głównie z fragmentów brzuśców amfor, oraz niewielkiej ilości ceramiki stołowej i kuchennej (misy, rondle, dzbany). Całość materiału ceramicznego datowana jest na V-VII w. Mimo braku części diagnostycznych (znaleziono jedynie stopkę amfory), analiza materiału pozwoliła ustalić, że inskrypcje zostały zapisane na amforach typu LR 4. Naczynia te pochodzą z Gazy i datowane są od V-VI w. (William, Peackoc 1986: 198-199). Duża płaska powierzchnia brzuśca amfory, idealnie nadawała się jako materiał pisarski, co potwierdza właśnie materiał z naszego depozytu. Ostraka zostały zakonserwowane, a niektóre z nich udało się złożyć w większe fragmenty (Fig. 4, 5, 6). Odkryty depozyt w stanowi największe i jedyne tego typu odkrycie w Egipcie. Analiza zapisów (opracowanie ostrakonów: prof.dr hab. Tomasz Derda z Zakładu Papirologii Instytutu Archeologii UW) pozwoliła ustalić, że dotyczą wynagrodzeń pracowników zatrudnionych przy budowie kościoła, z wyszczególnieniem funkcji jakie pełnili.
Przeprowadzono także prace konserwatorskie polegające na zabezpieczeniu rusztu pieca znajdującego się pod apsydą bazyliki i uzupełnieniu ścianek pieca cegłą bizantyjską (Fig. 7). Również prowadzono prace konserwatorskie w pastoforium N zabezpieczając ścianę zachodnią i południową. Podmurowano je bloczkami wapiennymi chroniącymi ją przed osunięciem (Fig. 8). Pozostałe prace konserwatorskie polegały na zabezpieczeniu w apsydzie filara pod belkę tęczową. Także uzupełniono fugi między ciosami kamiennymi w studni (pomieszczenie # 2 i 13) i założono opaski na tynki w południowej ścianie nawy głównej.
Budynki wzniesione były z bloków wapiennych, poprzecinane siatką ulic, późniejsze konstrukcje budowano jako spoliai posadowione były na zaprawie, która wiązała bloki kamienne. W południowo/wschodniej części zabudowań w narożniku przy tzw. willi odkryto unikalny zespół 185 greckich ostraków.
Topografia stanowiska po przeprowadzeniu badań powierzchniowych
1.1. Budynek SH 01
Budynek SH 01 (plan Fig.1) znajduje się w części południowej omawianego terenu, leży w pobliżu dużego dziedzińca (10-15 m., pomieszczeniu # 31) otoczonego mniejszymi pomieszczeniami. Główne wejście znajduje się od ulicy od strony zachodniej i północnej. Budynek miał przynajmniej dwa piętra, co wynika z obecności klatki schodowej w pomieszczeniu # 30. Interesującym elementem konstrukcji tego budynku są długie, wąskie zabudowania od strony południowej (pom. # 23, 26, 28). Prawdopodobnie znajdował się tu dawniej portyk, później ściany jego zostały zabudowane, wydzielając tym samym osobno kolejne pomieszczenia.
Dwa pomieszczenia # 20 i 29 mają wejście od portyku od strony wschodniej i zachodniej i mogły funkcjonować jako sklepy.
1.2. Budynki SH 02- SH 06
Ten kompleks (Fig. 2) ma regularny kształt zorientowany w kierunku pn.-pd. Posiada pięć niezależnych części, każdy z własną klatką schodową i wejściem. Cztery części (SH 02, SH 03, SH 05, SH 06) po stronie południowej całego kompleksu mają podobny układ. Pierwotnie miały dwa pomieszczenia i klatkę schodową prowadzącą na piętro, wszystkie były niezależne, dostępne z ulicy od strony wschodniej i zachodniej. W wielu przypadkach (pomieszczenia # 21, 31, 51) klatka schodowa znajduje się obok szybu?, który mógł pełnić rolę toalety, lub schowka, co sugeruje że wyższe piętro służyło jako część mieszkalna, a dół jako magazyny, lub sklepy. W późniejszym okresie, pomieszczenia od strony wsch. i zach., które wcześniej służyły jako portyk zostały zabudowane i dołączone do całej konstrukcji.
Układ części północnej SH 04 tego kompleksu zabudowań ukazuje inny wzór- północną fasadę odgrodzoną ulicą i portykiem długości ok. 2, 5 cm i szerokości 2 m. W późniejszym okresie portyk był podzielony na osobne pomieszczenia ( # 40, 44), które miały dostęp do różnych części budynku, także do klatki schodowej pomieszczenie # 48 w półn.-wsch. narożniku budynku, na dziedziniec pomieszczenie # 43, który zajmował centralną część budynku i małego pomieszczenia # 41 w półn.-zach. narożniku. Warto zaznaczyć, że z dziedzińca nie było dostępu do dalszych pomieszczeń, które funkcjonowały niezależnie. Inne wstępne ustalenia sugerują że pomieszczenie # 48 położone za klatką schodową było dostępne z pom. # 53 domu SH 05, być może pierwotnie pełniło ono funkcję łączącą między budynkami SH 04 i SH 05.
W późniejszym okresie wschodnia część portyku północnego domu SH 04 była zabudowana i miała kilka małych pomieszczeń. Niektóre ślady na powierzchni sugerują że to zabudowanie poprzedzał pożar, który zniszczył tą część. Być może pożar miał związek z perską inwazją w 619/620 r., jeśli ta teoria znajdzie potwierdzenie, cały budynek SH 02-SH 06 można datować na VI w.
1.3.Budynek P 01
W północnej części ulicy biegnącej wzdłuż fasady budynku SH 02-06 znajdują się pozostałości słabo zachowanych murów, są one wąskie, mają 90 cm, (inaczej niż opisane wcześniej), zbudowane z nieociosanego ? lokalnego kamienia użytego jako spolia, położone na zaprawie. Bez wątpienia te zabudowania są starsze niż pozostałe budynki w sąsiedztwie. Jego lokalizacja przy molo sugeruje że był to punkt opłat dla tych którzy podróżowali jeziorem.
1.4. Budynek EQL 01
Po wschodniej stronie budynku SH 02-06 znajdują się pozostałości małego budynku, położonego obok wschodniego nadbrzeża zatoki. Budynek ma 3 pomieszczenia i prawdopodobnie jest to latryna. Centralne pomieszczenie #11 do którego prowadzą schodki, ma dostęp do dwóch pomieszczeń # 12 i 10 znajdujących się po stronie północnej i południowej zabudowań. Pod pomieszczeniami znajdują się kanały, pierwotnie były spłukiwane przez wodę spływającą z kanałów z budynku sąsiedniego usytuowanego po stronie zachodniej.
Po stronie południowej widać kilka schodów, które znajdują się między wschodnim nadbrzeżem i ulicą przy budynku EQL 01 i SH 01.
1.5.Budynki BN 01, BN 02
Od północnej strony za transeptem N, widoczne są na powierzchni ślady murów, które sugerują że pierwotnie znajdowały się tu dwa budynki. Były one oddzielone od bazyliki przez wąską ulicę biegnącą wzdłuż linii wschodnio-zachodniej nadbrzeża północnego zatoki. Widoczna jest różnica poziomu między nadbrzeżem a ulicą.
Budynki względem siebie są oddzielone także wąskim przejściem. Tylko pozostałości wschodniego domu BN 01 mają w miarę czytelny układ, ale jest niemożliwe określić dokładnie jego wymiary. Posiadał ok. 6 pomieszczeń usytuowanych w kształcie lit. L(pom.#10-15) i portyk #16, który był otwarty na północ. Stylobat tego portyku, także jego wapienne antyczne bazy są widoczne na powierzchni.
1.6. Wstępne konkluzje topograficzne
Pomimo małej liczby śladów budynków, jest pewne że ta część antycznego miasta z zabudowaniami i ulicami ma prostopadły kształt, zorientowany w kierunku północnym. Ten układ jest widoczny, mimo małych odstępów i jest zgodny z regionalnym osadnictwem. Wstępne obserwacje sugerują, że jest on także widoczny w innych miejscach stanowiska, pomimo że może mieć też inny wzór.
Krzysztof Babraj, Anna Drzymuchowska
