“Archeologiczne opowieści z Małopolski i nie tylko…”
9 tys. lat temu w Zakrzowie pod Krakowem zamieszkiwali mezolityczni łowcy-zbieracze. Co po sobie zostawili? Dokładny opis stanowiska i faz osadniczych na portalu „Archeologiczny Atlas Małopolski” odpowie na wszystkie pytania.
Poniżej prezentujemy wybrany zabytek zbrojnik krzemienny zwany trapezem.
Zakrzów, gm. Niepołomice
Stanowisko zlokalizowane jest w północno-zachodniej partii wsi, na rozległej wydmie. Jegopółnocna część została zniszczona przez kopalnię piasku jeszcze przed połową XX w. (obecnie to parkingi przy autostradzie). Stanowisko odkrył w 1905 r. Bolesław Czapkiewicz, który ponawiał tam powierzchniowe poszukiwania w latach 1906-1908, 1910, 1913-1914 i 1918. Analogiczne prace prowadzili tam także: Józef Żurowski w 1914 i 1930 r., K. Bereza w 1935 r., Ludwik Sawicki w 1950 r., Tomasz Marszewski w 1951 r., Jerzy Potocki w 1953 r., Antoni Jodłowski, Kazimierz Reguła i Adam Szybowicz w 1983 r. (w ramach AZP), a następnie w związku z projektowaną budową autostrady Albert Zastawny w 1999 r., Jacek Górski, Elżbieta Trela i Mirosław Zając w 1999 r. oraz Ryszard Naglik w 2008 r. Autorem pierwszych prac wykopaliskowych był w 1956 r. Stanisław Kowalski. Kolejne niewielkie prace sondażowe wykonywali na stanowisku: Bolesław Ginter w 1996 r. i Marcin. M. Przybyła w 2007 r. Ten ostatni kierował następnie badaniami szerokoprzestrzennymi zrealizowanymi w 2007 r. Pierwotny obszar stanowiska mógł sięgać nawet 30 ha, z których metodycznie przebadano wykopaliskowo jedynie ok. 0,7 ha. W okresie od schyłkowego paleolitu po okres nowożytny obszar stanowiska był zasiedlany przynajmniej ośmiokrotnie.
Zakrzów, Niepołomice commune
The site is located in the north-western part of the village, on a vast dune. A sand mine destroyed its northern part before the middle of the 20th century (now it is a car park by the motorway). The site was discovered in 1905 by Bolesław Czapkiewicz, who repeated surface surveys in 1906-1908, 1910, 1913-1914 and 1918. Similar works were also carried out by Józef Żurowski in 1914 and 1930, K . Bereza in 1935, Ludwik Sawicki in 1950, Tomasz Marszewski in 1951, Jerzy Potocki in 1953, Antoni Jodłowski, Kazimierz Reguła and Adam Szybowicz in 1983 (as part of AZP), and then in connection with the planned construction of the motorway, by Albert Zastawny in 1999, Jacek Górski, Elżbieta Trela and Mirosław Zając in 1999 and Ryszard Naglik in 2008. The author of the first excavations was in 1956 Stanisław Kowalski. Another small trial excavations were conducted by Bolesław Ginter in 1996 and Marcin. M. Przybyła in 2007. The latter was then in charge of the large-scale investigations carried out in 2007. The original area of the site could reach even 30 hectares, of which only about 0.7 hectares was methodically examined by excavations. From Final Paleolithic to Modern Period, the site was inhabited at least eight times.
Faza mezolityczna
Inwentarz wyrobów krzemiennych datowanych na okres mezolitu jest bardzo liczny i świadczy o tym że wydma w Zakrzowie była wówczas miejscem niezwykle atrakcyjnym do zakładania okresowych obozowisk. Niestety, większość odkrytych tu materiałów krzemiennych ma charakter mieszaniny. Było to pokłosiem wielokrotnych, powierzchniowych prospekcji terenowych na stanowisku. W ich skład wchodzą wyroby łączone z różnymi zespołami kulturowymi. Nieoczywisty charakter zbioru stał przyczyną intensywnych dyskusji naukowych i zaowocował m. in. propozycją wydzielenia „kultury zakrzowskiej”. Do najciekawszych znalezisk łączonych z mezolitem należy niewielkie obozowisko odkryte w trakcie badań ratowniczych w 2007 r. Badania wykopaliskowe tego obiektu przyniosły ponad 2 tys. wyrobów krzemiennych. Należą do nich typowe niewielkie rdzenie krzemienne do produkcji półsurowca wiórowego i odłupkowego. Pośród narzędzi krzemiennych dominują zbrojniki, m. in. tylczaki typu Stawinoga, półtylczak typu Komornica, a także trójkąty. Do ciekawszych znalezisk można zliczyć ciosak. Obozowisko należy łączyć z młodszą fazą kultury komornickiej i bardzo ogólnie datować na ok. 7 tys. lat p. n. e.
Mesolithic phase
The inventory of flint products dated to the Mesolithic period is very large and proves that the dune in Zakrzów was then an extremely attractive place for setting up periodic camps. Unfortunately, most of the flint materials found here are of mix nature. It was the aftermath of multiple, surface field surveys at the site. They include products of various cultural groups. The non-obvious nature of the collection resulted in intense scientific discussions and resulted, among others, in a proposal to separate the „Zakrzów culture”. One of the most interesting finds associated with the Mesolithic is a small camp discovered during rescue excavation in 2007. The result was over 2 thousand. flint products. These include typical small flint cores for the production of semi-raw chip and flake raw materials. Among the flint tools dominate armorers, among others, backed blades of Stawinoga type , truncations of Komornica type, as well as triangles. Flake-axe is one of the more interesting finds. The campsite should be associated with the younger phase of the Komornicka culture and, very generally, dated at approx. 7000 BC.
Trapez
Trapezy są narzędziami krzemiennymi określanymi jako zbrojniki geometryczne. Najczęściej wykonywano je na wiórach. Upowszechniły się w okresie mezolitu. Służyły jako wkładki do opraw z surowców organicznych lub jako groty strzał. Wymiary prezentowanego okazu to: długość – 16 mm, szerokość – 12 mm i grubość – 2 mm. Datowany jest na okres ok. 6800 p. n. e.
Trapeze
Trapezes are flint tools referred to as geometric armorers. Most often they were made on chips. They became popular in the Mesolithic period. They served as inserts for frames made of organic materials or as arrowheads. The dimensions of the presented specimen are: length – 16 mm, width – 12 mm and thickness – 2 mm. It is dated around 6800 BC.
