Kazimierz Radwański (1924-2015)

5. marca 2015 r. zmarł Prof. dr hab. Kazimierz Radwański, długoletni Dyrektor Muzeum Archeologicznego (1961-1994). Kilka miesięcy wcześniej obchodziliśmy rocznicę Jego 90. urodzin… Laudacja wówczas wygłoszona przez dr. hab. Zbigniewa Pianowskiego (profesora Uniwersytetu Rzeszowskiego) niech zastąpi tradycyjny nekrolog…

W Osobie Zmarłego utraciliśmy Świadka i bohaterskiego Uczestnika Powstania Warszawskiego, Pioniera nowoczesnych badań archeologicznych nad początkami średniowiecznego Krakowa i Wielkiego Znawcę jego dziejów, Twórcę muzeum w obecnym kształcie, życzliwego Wychowawcę wielu pokoleń muzealników oraz wiernego i wnikliwego obserwatora naszych poczynań.

 

Cześć Jego pamięci!

Laudacja z dnia 04.12.2014 r.

„90 – lecie urodzin Pana Profesora Kazimierza Radwańskiego”

“Szanowny, Drogi, Jubilacie !

Panie Dyrektorze Muzeum Archeologicznego !

Szanowne Panie, Szanowni Panowie ! „Pleno Titulo”

Jestem niezmiernie zaszczycony, iż z dzisiejszej okazji będę mógł powiedzieć kilka słów na temat naszego Jubilata – Pana Profesora Kazimierza Radwańskiego. Większość z nas zna dobrze osobę oraz dorobek Pana Profesora. Moja wypowiedź ma więc na celu jedynie przypomnienie drogi życiowej oraz najważniejszych osiągnięć Dostojnego Jubilata.

Pan Profesor urodził się w miejscowości Willa-Góra, niedaleko Warszawy, w rodzinie nauczycielskiej. Od roku 1937 uczęszczał do gimnazjum w Warszawie. Po wybuchu II wojny światowej kontynuował naukę na tajnych kompletach oraz w szkole mechanicznej.

Był uczestnikiem ruchu oporu, działał pod pseudonimem „1559” oraz „Kazik”. W roku 1944 brał aktywny udział w Powstaniu Warszawskim, jako żołnierz zgrupowania „Gustaw – Harnaś” AK. Swój udział w Powstaniu opisał w obszernym wywiadzie, opublikowanym m.in. w Internecie. Po upadku powstania został wywieziony do obozu w Niemczech, koło Hanoweru. Po jego wyzwoleniu trafił do II Korpusu Wojska Polskiego we Włoszech, następnie przybył do Anglii. Powrócił do Polski w roku 1948, gdzie w Warszawie w rok później uzyskał maturę. Pracował wówczas w przedsiębiorstwach budowlanych w Warszawie i Krakowie.

W latach 1951-55 studiował archeologię na Uniwersytecie Jagiellońskim, uzyskując tytuł magistra.

Od roku 1955 do 1961 był zatrudniony w Urzędzie Miejskiego Konserwatora Zabytków jako Archeolog Miejski Krakowa. Następnie został mianowany dyrektorem Muzeum Archeologicznego w Krakowie i pełnił tę funkcję do roku 1995.

W roku 1974 obronił na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Warszawskiego rozprawę doktorską, traktującą o przedlokacyjnym osadnictwie Krakowa, zaś za książkę „Kraków przedlokacyjny” otrzymał w roku 1977 stopień doktora habilitowanego na Wydziale Architektury Politechniki Krakowskiej. W 1978 roku został powołany na stanowisko docenta w Muzeum Archeologicznym.

W roku 1992 za całokształt dorobku otrzymał tytuł profesora. Po przejściu na emeryturę działał w różnego rodzaju gremiach naukowych i opublikował szereg artykułów dotyczących głównie problematyki Krakowa wiślańskiego i wczesnopiastowskiego.

Działalność naukowo-badawczą rozpoczął Profesor Kazimierz Radwański już w roku 1955, jako Konserwator Miejski Zabytków Archeologicznych. Prowadził systematyczne badania wykopaliskowe na terenie miasta Krakowa, a także zapoczątkował olbrzymią serię odwiertów geologiczno-archeologicznych, przynoszących istotne informacje o budowie naturalnego podłoża oraz stratygrafii nawarstwień kulturowych na obszarze krakowskiego podgrodzia – Okołu i jego przedpolu.

W ramach Działu Krakowa Przedlokacyjnego Muzeum Archeologicznego przeprowadził szereg spektakularnych akcji wykopaliskowych, wśród których wymienić należy te, które były związane z badaniem wczesnośredniowiecznej architektury sakralnej: kościołów św. Wojciecha, św. Jana, Najświętszego Salwatora, eksploracje przy kościele św. Mikołaja, udział w badaniach kościoła św. Benedykta a także najstarszych, drewniano-ziemnych umocnień Okołu i wielu odcinków fortyfikacji miasta lokacyjnego.

Nie sposób nie wspomnieć w tym miejscu o działalności Szanownej Małżonki Jubilata – Pani Teresy Lenkiewicz – Radwańskiej, której zasługą było przebadanie kościoła św. Marii Magdaleny a – przede wszystkim – rozwiązanie zagadki dotyczącej formy oraz chronologii kościoła Najświętszego Salwatora na Zwierzyńcu.

Bibliografia Profesora obejmuje ponad 70 pozycji, wśród których, obok licznych sprawozdań z poszczególnych akcji wykopaliskowych oraz artykułów biograficznych wymienić trzeba te o największym „ciężarze gatunkowym” – tj. „Wczesnośredniowieczna ceramika krakowska i zagadnienie jej chronologii” (1968) i książkę „Kraków przedlokacyjny. Rozwój przestrzenny” (1975). Stanowią one do dziś podstawę dla analizy i datowania ceramiki okresu plemiennego i wczesnopaństwowego w rejonie Krakowa i jego okolic oraz wszelkich rozważań na temat sieci osadniczej wczesnej aglomeracji krakowskiej. Dodać tu można jeszcze syntetyczne podsumowanie „Mury obronne Krakowa i Kazimierza w badaniach archeologicznych” (1986). W ostatnim czasie Pan Profesor poświęcił wiele uwagi zagadnieniu wielkich kopców krakowskich i nekropoli kurhanowej na Krzemionkach, wyinterpretowanej na podstawie źródeł kartograficznych i ikonograficznych. Przedstawił również tezę, iż to właśnie Kraków był głównym ośrodkiem władzy państwa Wiślan.

Jako dyrektor Muzeum Archeologicznego Pan Profesor przede wszystkim przeprowadził remont i odbudowę zespołu poklasztornego zakonu Karmelitów (a potem więzienia) św. Michała i jego adaptację do celów muzealnych (1961-1968). Zorganizował Dział Krakowa Przedlokacyjnego oraz szereg laboratoriów i pracowni specjalistycznych. Pod jego kierunkiem podjęto próbę rekonstrukcji XVI-wiecznego ogrodu przyklasztornego u stóp Wawelu. Zrealizował remont dworu w Branicach na potrzeby Oddziału Muzeum w Nowej Hucie. Zorganizował szereg nowych wystaw – stałych i czasowych. Wśród tych ostatnich należy wymienić „Kraków przed 1000 lat” (1996). Uruchomił rezerwat archeologiczno-architektoniczny w podziemiu romańskiego kościoła św. Wojciecha. Był długoletnim Redaktorem rocznika „Materiały Archeologiczne”. Popularyzował działalność Muzeum w różnego rodzaju periodykach, prasie codziennej, radiu i telewizji.

Pan Profesor Kazimierz Radwański był … członkiem wielu towarzystw naukowych, komitetów i rad związanych z działalnością archeologiczną oraz ochroną zabytków. Zasiadał m.in. w Prezydium Komisji Archeologicznej PAN w Krakowie, w Polskim Komitecie Narodowym ICOM, Społecznym Komitecie Ochrony Zabytków Krakowa, w Zarządzie Oddziału Polskiego Towarzystwa Archeologicznego i Numizmatycznego, rozmaitych komisjach przy Prezydencie Miasta Krakowa.

Za swą działalność Pan Profesor Radwański był wielokrotnie nagradzany odznaczeniami państwowymi i resortowymi oraz licznymi nagrodami. Przede wszystkim trzeba tu wymienić Krzyż Walecznych, który otrzymał w roku 1944, podczas Powstania Warszawskiego a także  Złoty Krzyż Zasługi, Kawalerski i Oficerski Krzyż Orderu Odrodzenia Polski i Warszawski Krzyż Powstańczy, Wśród nagród poczesne miejsce zajmuje nagroda naukowa im. Joachima Lelewela przyznana w roku 1976 przez Wydział I Polskiej Akademii Nauk. Wśród odznaczeń „konserwatorskich” znajduje się Złota Odznaka Za Opiekę nad Zabytkami.

Nie będzie przesady w stwierdzeniu, że nasz Mistrz – Pan Profesor Kazimierz Radwański stworzył podstawy archeologii średniowiecznego Krakowa, zarówno jako badacz terenowy, jak też tzw. „gabinetowiec”, analizujący ogrom materiałów archeologicznych uzyskanych w trakcie badań. Stworzył czytelny i aktualny podział wczesnośredniowiecznego Krakowa na strefy osadnicze – gród wawelski, podgrodzie, znane ze źródeł XIV – wiecznych jako „Okół” oraz trzecią strefę osadniczą, obejmującą bliższe i dalsze przedpole Okołu. Starał się osadzić w kontekście nawarstwień kulturowych pomniki architektury monumentalnej Krakowa, co znalazło szczególny wyraz w przypadku kolejnych faz kościoła św. Wojciecha na krakowskim Rynku.

Jego działalność jako dyrektora Muzeum Archeologicznego całkowicie pozbawiona była akcentów polityczno-propagandowych, miała jedynie na celu rzetelne przedstawienie dziejów Krakowa i pobliskich terenów na bazie źródeł archeologicznych, architektonicznych i historycznych. Poprzez publikacje oraz popularyzację wiedzy starał się, jak mógł najlepiej, służyć społeczeństwu, zarówno miasta Krakowa, jak też szerokiemu odbiorcy, zainteresowanemu problematyką historyczną.”

Zbigniew Pianowski

Wykaz użytych skrótów:

BK      Biuletyn Krakowski, Kraków.

MA     Materiały Archeologiczne, Kraków.

Sprawozdania MAK  Sprawozdania z badań Muzeum Archeologicznego w Krakowie, Kraków.

Sprawozdania PAN    Sprawozdania z Posiedzeń Polskiej Akademii Nauk Oddział w Krakowie, Kraków.

 

  • 1956    Utworzenie Referatu Archeologii przy Oddziale Miejskiego Konserwatora Zabytków w Krakowie, Dawna Kultura 3, Wrocław, 157-158.
  • 1957    Osada neolityczna w miejscowości Prandocin, pow. Miechów, Wiadomości Archeologiczne 24, 143-144.
  • 1959    Wyniki dotychczasowych badań archeologicznych na „Okole” w Krakowie, Kwartalnik Architektury i Urbanistyki 4, 83-86.
  • 1959    Prace ratownicze prowadzone przez Konserwatora Zabytków Archeologicznych w Krakowie w latach 1955-1958, BK 1, 49-66.
  • 1959    Wyniki badań archeologicznych na terenie wczesnośredniowiecznej osady „Okół” w Krakowie, BK 1, 67-77.
  • 1960    Odkrycie renesansowych i barokowych nagrobków żydowskich na cmentarzu R’emuh w Krakowie, BK 2, 62-73.
  • 1960    Sprawozdanie z prac archeologicznych prowadzonych w roku 1959 na terenie wczesnośredniowiecznej osady „Okół” w Krakowie, BK 2, 127-337.
  • 1960    Sprawozdanie z prac archeologicznych prowadzonych na terenie Krakowa w roku 1959 , BK 2, 119-126.
  • 1960    Kraków przedhistoryczny, [w:] J. Banach (red.), Zabytki architektury Krakowa, Kraków, 9-11.
  • 1961    Prace archeologiczne prowadzone w roku 1960 na terenie „Okołu” w Krakowie, BK 3, 26-240.
  • 1961    Konserwatorskie prace archeologiczne prowadzone w Krakowie w roku 1960, BK 3, 241-248.
  • 1961    Sprawozdanie z prac badawczych Muzeum Archeologicznego w Krakowie za rok 1961, Sprawozdania MAK 1, 1-2.
  • 1961    Sprawozdanie z prac badawczych prowadzonych w roku 1961 na terenie Krakowa, Sprawozdania MAK 1, 3-8.
  • 1962    Sprawozdanie z prac badawczych prowadzonych w roku 1962 na terenie Krakowa, Sprawozdania MAK 2, 1-6.
  • 1963    Sprawozdanie z prac badawczych prowadzonych w roku 1963 na terenie Krakowa, Sprawozdania MAK 3, 4-8.
  • 1963    Sprawozdanie z prac badawczych prowadzonych  w 1961 r. na terenie Krakowa, MA 4, 363-368.
  • 1964    Prace badawcze prowadzone w 1962 r. na terenie Krakowa, MA 5, 229-234.
  • 1964    Sprawozdanie z badań nad przedlokacyjnym Krakowem w roku 1964, Sprawozdania MAK 4, 4-8.
  • 1965    Sprawozdanie z badań nad przedlokacyjnym Krakowem w roku 1965, Sprawozdania MAK 5, 4-8.
  • 1965    Sprawozdanie z badań nad przedlokacyjnym Krakowem prowadzonych w 1963 r., MA 6, 212-213.
  • 1966    Sprawozdanie z badań nad przedlokacyjnym Krakowem prowadzonych w 1964 r., MA 7, 274-276.
  • 1966    Z problematyki archeologicznej wczesnośredniowiecznego Krakowa, MA 7, 286-287.
  • 1966    Jubileusz 80 rocznicy urodzin doc. dr. Gabriela Leńczyka, MA 7, 277.
  • 1966    Prace badawcze Muzeum Archeologicznego w Krakowie, Sprawozdania MAK 6, 1-4.
  • 1966    Sprawozdanie z badań prowadzonych na terenie Krakowa w roku 1966, Sprawozdania MAK 6, 5-12.
  • 1967    Sprawozdanie z badań nad przedlokacyjnym Krakowem prowadzonych w 1965 r., MA 8, 253-255.
  • 1968    Rozwój przestrzenny Krakowa wczesnośredniowiecznego, [w:] Liber Iosepho Kostrzewski octogenario a veneratoribus dicatus, Wrocław, 430-445.
  • 1968    Początki Krakowa we wczesnym średniowieczu na podstawie badań archeologicznych, [w:] I Międzynarodowy Kongres Archeologii Słowiańskiej IV, 350-357.
  • 1968    Wczesnośredniowieczna ceramika krakowska i zagadnienie jej chronologii, MA 9, 5-89.
  • 1968    Kraków wczesnośredniowieczny, Z otchłani wieków, 34, 107-114.
  • 1968    Bogata historia gmachu Muzeum Archeologicznego w Krakowie, Z otchłani wieków, 34, 61-62.
  • 1969    Prace badawcze Muzeum Archeologicznego prowadzone na terenie Krakowa 1966 i 1967 r., MA 10, 251-257.
  • 1970    Budowle drewniane odkryte pod poziomami romańskimi kościoła św. Wojciecha w Krakowie, MA 11, 7-23.
  • 1971    Uwagi na temat wczesnośredniowiecznych warstw kulturowych i poziomów naturalnych rejonu ul. Kanoniczej w Krakowie, [w:] Zagadnienia badawcze i projektowe zespołu ul. Kanoniczej w Krakowie, Sympozjum konserwatorskie 20-21.V.1971, 42-72.
  • 1971    Ochrona substancji archeologicznej na przykładzie zabytkowego Krakowa, [w:] Przemysł a archeologia. Materiały z ogólnopolskiej konferencji Konserwatorów Zabytków Archeologicznych w Poznaniu, maj 1969 r., Poznań, 87-92.
  • 1971    Profesor doktor Rudolf Jamka, MA 14, 155.
  • 1972    Prace archeologiczne w rejonie Barbakanu, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału PAN w Krakowie 15/1, 286-292.
  • 1972    Stosunki wodne wczesnośredniowiecznego Okołu w Krakowie, ich wpływ na topografię osadnictwa, próby powiązania tych zjawisk ze zmianami klimatycznymi, MA 13, 5-37.
  • 1975 Kraków przedlokacyjny. Rozwój przestrzenny. Kraków.
  • 1976 Aleksander Gardawski (nekrolog), MA 16, 145-146.
  • 1976    Archäologisches Museum, [w:] Krakau Stadt der Musen, Warszawa, 49-52, 153-160.
  • 1976    Archäologisches Museum, [w:] Weltstädt der Kunst Krakau, Lipsk, 49-52, 153-160.
  • 1977    Muzeum Archeologiczne w Krakowie, [w:] Kraków miasto muzeów, Warszawa, 45-47, 153-160.
  • 1979    Niektóre obserwacje dotyczące współzależności między osadnictwem, fortyfikacjami wczesno- i późnośredniowiecznymi z pierwotną geomorfologią obszaru Krakowa, Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi, 25, 327-343.
  • 1980    Archeologia w procesie rewaloryzacji Krakowa, Biuletyn Informacyjny ZMiOZ, 136, 114-115.
  • 1981    Muzeum Archeologiczne w Krakowie, Informator – XIII sezon oświatowy, Poznań, 38-41.
  • 1981    130 rocznica powstania Muzeum Archeologicznego w Krakowie, MA 21, 7-15.
  • 1983    Jubileusz dra Stanisława Buratyńskiego, Materiały Archeologiczne Nowej Huty 7, 103-104.
  • 1986    Mury obronne Krakowa i Kazimierza w badaniach archeologicznych, MA 23, 65-73.
  • 1987    Problemy badawcze Krakowa przedlokacyjnego, [w:] Kraków przedlokacyjny. Materiały z sesji naukowej z okazji Dni Krakowa w 1984 r., Kraków, 9-27.
  • 1988    Z zagadnień Krakowa wczesnośredniowiecznego, Scripta Archaeologica, 89-103.
  • 1990    Badania archeologiczne przy murach obronnych Krakowa, Sprawozdania PAN 32, 5-6.
  • 1990    Życie i działalność profesora Włodzimierza Demetrykiewicza, MA 25, 210-213.
  • 1991    Główne miasta Małopolski XI i XII wieku ze szczególnym uwzględnieniem Krakowa, [w:] L. Leciejewicz (red.), Miasta zachodniosłowiańskie w XI-XII wieku. Społeczeństwo-kultura, Prace Komisji Archeologicznej Oddział PAN we Wrocławiu 9, 55-82.
  • 995      40 lat istnienia archeologicznej służby konserwatorskiej oraz 40 lat badań archeologicznych w Krakowie, MA 28: 5-35.
  • 1996    Zbigniew Tabasz 2 XII 1928-28 VIII 1992 (nekrolog), MA 29, 111-112.
  • 1997    Elity polityczne i intelektualne Krakowa wczesnośredniowiecznego w świetle źródeł archeologicznych, Sprawozdania PAN, 41, xxxx.
  • 1999-2000      Raz jeszcze o Wielkich Kopcach Krakowskich, Acta Archaeologica Carpathica, 35, 171-190.
  • 2000    Kraków głównym ośrodkiem organizacji protopaństwowej Wiślan, [w:] A. Buko, P. Urbańczyk (red.), Archeologia w teorii i praktyce, Warszawa, 535-555.
  • 2000    Kopiec Krakusa składnikiem wielkiego cmentarzyska kurhanowego na krakowskich Krzemionkach, [w:] J. Rydzewski (red.), 150 lat Muzeum Archeologicznego w Krakowie, Kraków, 267-280.
  • 2001    Kraków głównym ośrodkiem organizacji protopaństwowej Wiślan, Sprawozdania PAN 43/2, 2-3.
  • 2002    Nekropola grobów kurhanowych na Krzemionkach wraz z monumentalnym kopcem Krakusa – głównym centrum ceremonialnym krakowskiego ośrodka władzy w IX-X w., [w:] C. Buśko, J. Klápšte, L. Leciejewicz, Moździoch (red.), Civitas et villa. Miasto i wieś w średniowiecznej Europie Środkowej, Wrocław-Praha, 417-428.
  • 2003    Wielkie kopce krakowskie i próba uściślenia ich chronologii, Rocznik Krakowski 69, 5-23.
  • 2007    Kraków przedchrześcijański, [w:] J. Wyrozumski (red.), Kraków: nowe studia nad rozwojem miasta, Kraków, 89-117.
  • 2007    Kraków przedlokacyjny, [w:] R. Czaja, Z. Noga (red.), Atlas historyczny miast polskich. 5. Małopolska (z. 1 Kraków), Kraków, 5-8, mapa 4.3.
  • 1959    (z Lenkiewicz T.) Wyniki badań archeologicznych prowadzonych na Skałce w Krakowie w latach 1956-1957, BK 1. 99-133.
  • 1961    (z Grabski W., Zin W.) Prace badawcze nad średniowiecznym Krakowem, Małopolskie Studia Historyczne 4, 134-139.
  • 1966    (z A. Wałowy) Badania na Grodzisku w Chełmie, pow. Bochnia, Sprawozdania z badań MAK 6, 13-15.
  • 1968    (z Kwapieniowa M., Lenkiewicz T., Nowogrodzka B., Wałowy A.) Badania na Okole w Krakowie w 1963 r., wykop IV na Skarpie, MA 9, 203-267.
  • 1969    (z Kwapieniowa M., Lenkiewicz T., Wałowy A.) Badania na Okole w Krakowie w 1959 r., wykop III na Skarpie, MA 10, 83-147.
  • 1981    (z Zin W., Kadłuczka A.) Wstępne wyniki badań prowadzonych w Pałacu Decjusza na Woli Justowskiej, Sprawozdania PAN 23/1, 163-166.
  • 1996    (z Radwańska T.) Kraków przed 1000 lat (folder wystawy), Kraków.
  • 2010    (z Tyniec A.) Cracow in archaeological reserch, [w:] A. Buko, M. McCarthy (red.) Making a Medieval Town. Patterns of early medieval urbanization, Warszawa, 179-190.

Bibliografię zebrała Anna Tyniec