Niełatwo jest być dzieckiem – potwierdzi to każdy, kto etap dzieciństwa ma za sobą.
Badania nad codziennością dzieci żyjących w odległych czasach, również nie należą do najłatwiejszych. Opinie na temat tego, jak przebiegało dzieciństwo najmłodszych mieszkańców prehistorycznej i średniowiecznej Małopolski, w dużej mierze opierają się na metodzie etnologiczno-porównawczej. Przyjmuje się, że dzieci bardzo wcześnie zaczynały pomagać rodzicom i dziadkom w pracach gospodarczych. Jeżeli ojciec był utalentowanym rzemieślnikiem, to bardzo często dzielił się swoją wiedzą z synami, którzy niejako dziedziczyli po nim profesję, a więc również źródło utrzymania. Dziewczynki częściej spędzały czas w domostwie u boku matki i innych członkiń lokalnych społeczności, przygotowując się do roli przyszłych gospodyń domowych. Wolne chwile dzieci spędzały na zabawie. No właśnie, czym się bawiły?
Najstarsze zabawki były wykonywane z gliny, kamienia, drewna, ale także skóry, sierści czy kości. Przedmioty pochodzenia organicznego, bardzo rzadko zachowują się do naszych czasów.
Z wczesnym dzieciństwem kojarzą się grzechotki – niektóre z nich przetrwały w dobrym stanie i świadczą o ogromnej popularności zabawek tego typu. Ich wynalezienie przypisywano greckiemu myślicielowi Archytasowi z Tarentu (428-347 p.n.e.). Mówiono, że chciał w ten sposób zająć czymś swoje latorośle, które przeszkadzały mu w prowadzeniu poważnych, filozoficznych dysput. W rzeczywistości, historia grzechotek-zabawek jest znacznie dłuższa np. na Syberii odnaleziono grzechotkę sprzed 3800-4000 lat. Na ziemiach polskich również odnajdywano grzechotki – za przykład może tu posłużyć grzechotka w kształcie ptaka, pochodząca z cmentarzyska w Baczynie. Wchodziła w skład wyposażenia grobu z czasów kultury łużyckiej. Nie oznacza to, że interpretacja znaleziska jest jednoznaczna – grzechotki nie tylko służyły do zabawy. Niektóre z nich wykorzystywano do celów obrzędowych (np. w celu odpędzania złych duchów). Jaką funkcję pełniła grzechotka z Baczyna, tego najprawdopodobniej nigdy się nie dowiemy, bez wątpienia jednak przyciągała wzrok i uwagę. Podobnie jak jej najmłodsi użytkownicy. Ale to od wieków się nie zmienia.
Agnieszka Garbacz
Zapraszamy na stronę 👉 Archeologicznego Atlasu Małopolski
Gliniana grzechotka ze stanowiska Kraków-Kurdwanów 1 (nr inw.:
MAK/KA/47/9)
Gliniana grzechotka w kształcie ptaka odnaleziona na cmentarzysku w Baczynie (nr inw.:
MAK/BŻ/12/7:5)