Wykopaliska w Książnicach Wielkich w 2025 r.

Kilka dni temu zakończyły się niezwykle udane wykopaliska  na st. 1 w Książnicach Wielkich, gm. Koszyce. Był to kolejny sezon badań archeologicznych prowadzonych w ramach współpracy pomiędzy Muzeum Archeologicznym w Krakowie i Instytutem Archeologii UJ.  Dr A. Brzeska-Zastawna z grupą studentów z UJ  oraz dr A. Zastawny z pracownikami Muzeum K. Nawrotem i Ł. Szarkiem przez trzy tygodnie prowadzili prace badawcze w najwyżej usytuowanej części stanowiska.

W bieżącym sezonie pracami terenowymi objęto powierzchnię wielkości 400 m² w miejscu, gdzie prospekcja geofizyczna wykazała obecność skupiska struktur osadniczych o dużych rozmiarach. Odkryto fragment osiedla kultury pucharów lejkowatych (KPL) z ponad 20 obiektami gospodarczymi o różnej wielkości i przeznaczeniu. Obok jam średnich rozmiarów, o trapezowatych i prostokątnych zarysach w przekrojach pionowych, przebadano zespół kilku dużych obiektów, złożony z wielofunkcyjnych i wieloczłonowych jam eksploatacyjnych o głębokościach dochodzących do 2 m. Były wśród nich tzw. jamy nerkowate oraz duże obiekty trapezowate z obniżeniami, stanowiącymi rodzaj wejścia. Należy podkreślić, że w przebadanej w bieżącym roku części stanowiska odsłonięto wyłącznie obiekty KPL (poza jedną jamą z materiałem „pucharowo-badeńskim”) w układach niezaburzonych przez ślady osadnictwa starszego lub młodszego. Obiekty rozplanowane były koliście wokół pustej przestrzeni, gdzie być może znajdował się naziemny budynek mieszkalny o niezachowanych śladach konstrukcji. W wypełniskach wyeksplorowanych jam odkryto wyjątkowo liczne materiały źródłowe: ceramikę naczyniową, przęśliki i ciężarki tkackie, gliniane szpule, narzędzia kościane i rogowe, wyroby kamienne (płyty szlifierskie, krzemienne siekiery i makrowióry), a także skupiska muszli, polepy konstrukcyjnej i kości zwierzęce. Szczególnie cennym znaleziskiem jest fragment miedzianej bransolety, odkryty na dnie trapezowatej jamy KPL. Odkryte materiały łączyć należy z klasycznym odcinkiem rozwoju tej kultury w Małopolsce.

Pozyskane materiały będą stanowić przedmiot dalszych analiz, w tym radiowęglowych, paleobotanicznych, archeozoologicznych i metaloznawczych. Szczególnie istotne będą wyniki datowania absolutnego. Na weryfikację czeka bowiem najstarsza jak dotąd dla KPL w zachodniej Małopolsce data C¹⁴ (5080,40 BP; Brzeska-Zastawna, Zastawny 2020), uzyskana z obiektu z Książnic Wielkich, przebadanego w okresie międzywojennym. Prace archeologiczne na książnickim stanowisku prowadzone są od 2018 r. (z przerwą w okresie pandemii) i stanowią kontynuację wykopalisk J. Żurowskiego z lat 1922-24. 

Słowa podziękowania kierujemy do studentów IA UJ za ich zaangażowanie podczas prac badawczych. Dziękujemy również Urzędowi Miasta i Gminy Koszyce oraz Parafii w Książnicach Wielkich za wydatną pomoc w przeprowadzeniu wykopalisk.

 Brzeska-Zastawna A.,  Zastawny A.