“Archeologiczne opowieści z Małopolski i nie tylko…”
Zapowiadany portal “Archeologiczny Atlas Małopolski” w swojej bazie zawierał będzie również archiwalia dotyczące prezentowanych stanowisk archeologicznych. Wśród nich znajdą się dokumenty związane z badaniami archeologicznymi, takie jak mapy, plany, rysunki zabytków, notatki naukowe oraz wypisy z literatury.
W kolejnej odsłonie portalu prezentujemy “Skarb żelaznych grzywien siekieropodobnych”.
Przypominamy, że wszystkie z prezentowanych zabytków w cyklu “Archeologiczne opowieści z Małopolski i nie tylko…” można zobaczyć na naszej wystawie stałej “Pradzieje i wczesne średniowiecze Małopolski”.
Kraków-Stare Miasto stan. 1, gm. Kraków
Wczesnośredniowieczne podgrodzie książęce, Okół, znajduje się na terenie południowej części obecnego Starego Miasta Krakowa. Rozciąga się pomiędzy Plantami po jego wschodniej i zachodniej stronie. Na południu opiera się o podnóża północno-wschodnich i wschodnich stoków Wzgórza Wawelskiego oraz dochodzi do skrzyżowania ulic: Grodzkiej, św. Idziego, św. Gertrudy i Bernardyńskiej. Północną granicę podgrodzia można lokalizować pomiędzy ulicami: Poselską a Franciszkańską i Dominikańską oraz placami: WW. Świętych i Dominikańskim. Głównymi osiami komunikacyjnymi były obecne ul. Grodzka i Kanonicza. Po wschodniej i zachodniej stronie osady znajdowały się niedostępne tereny bagienne, które w późnym średniowieczu nazywano Bagnami Żabiego Kruka (po zachodniej) i Stawami św. Sebastiana (po wschodniej stronie). Dostęp do podgrodzia i na teren grodu książęcego na Wawelu był możliwy tylko od północy po grzbiecie terasy nadzalewowej lub od południa, z nad doliny Wisły. Na osi wschód-zachód przebiegały jedynie lokalne drogi łączące obrzeża osady oraz fortyfikacje obronne. W centrum osady, pomiędzy ul. Grodzką i Kanoniczą położony był wydłużony, prostokątny plac, który uważany jest za rynek i główny plac handlowy podgrodzia.
Kraków-Stare Miasto site No. 1, commune Kraków
The Early Medieval princely suburbium Okół is located in the southern part of the present Old Town of Krakow. It stretches between Planty on its eastern and western sides. In the south, it rests on the foothills of the east and north-eastern slopes of the Wawel Hill and reaches the intersection of Grodzka, św. Idziego, św. Gertrudy and Bernardyńska Streets. The borough’s northern border can be located between Poselska, Franciszkańska and Dominikańska Streets and Wszystkich Świętych (All Saints) and Dominikański Squares. The central communication axis was the current Grodzka and Kanonicza Streets. On the eastern and western sides of the settlement, there were inaccessible swamp areas, which in the Late Middle Ages were called Żabi Kruk Marshes (on the west) and St. Sebastian Ponds (on the eastern side). Access to the outer bailey and the area of the prince’s castle at Wawel was possible only from the north along the ridge of the middle terrace or from the south, from the Vistula valley. There were only local roads on the east-west axis connecting the outskirts of the settlement and fortifications. In the centre of the settlement, between Grodzka and Kanonicza Streets, there was an elongated, rectangular square, considered the market square and the main commercial square of the borough.
Kraków – Stare Miasto wczesne średniowiecze
Wczesnośredniowieczne podgrodzie książęce, Okół, otaczały fortyfikacje złożone z wału ziemnego z konstrukcjami z drewna i kamieni i miejscami fosy.
W centrum fortyfikowanej osady, pomiędzy dzisiejszą ul. Grodzką i Kanoniczą położony był wydłużony, prostokątny plac, uważany za rynek i główny plac handlowy podgrodzia – centrum wymiany handlowej lokalnej i dalekosiężnej. O jego znaczeniu świadczy odkrycie w pobliżu, na ul. Kanoniczej, największego, znanego skarbu grzywien siekieropodobnych – półwytworów żelaznych, które miały być rozprowadzane z terenu państwa wielkomorawskiego. Podobne pochodzenie ma m.in. fragment uprzęży końskiej (pobocznicy) z X w. znalezionej w wykopie na dziedzińcu obecnego Muzeum Archeologicznego.
Znaczenia osady dowodzą także usytuowane na Okole najstarsze kościoły, jak: św. Andrzeja, św. Idziego, Marii Magdaleny czy św. Marcina.
W północnej części osady natrafiono na ślady lokalnej produkcji żelaza.
Kraków – the Old Town, Early Middle Ages
The Early Medieval princely suburbium Okół, was surrounded by fortifications consisting of an earth rampart with structures made of wood and stones, and a moat in some places.
In the centre of a fortified settlement, between today’s Grodzka and Kanonicza Streets, there was an elongated, rectangular square, considered to be the market square and the main commercial square of the borough – the centre of local and long-distance trade. Its importance is evidenced by the discovery on Kanonicza Street, the largest known hoard of axe-like bars – iron half-products that were to be distributed from the territory of the Great Moravian state. A fragment of a horse harness has a similar origin, a (cheek piece) from the 10th century found in a research trench in the courtyard of the current Archaeological Museum.
The importance of the settlement is also evidenced by the oldest churches located in Okół, such as St. Andrew, St. Giles, St. Mary Magdalene, or St. Martin.
Traces of local iron production were found in the northern part of the settlement.
Skarb żelaznych grzywien siekieropodobnych
Skarb żelaznych grzywien siekieropodobnych odkryty został przy ul. Kanoniczej 13 w Krakowie, na terenie wczesnośredniowiecznego podgrodzia Okół. Depozyt zalegał w prostokątnej jamie o wymiarach 108 x 210 cm i głębokości ok. 100 cm, którą wykopano w piasku calcowym. Nakryto go ziemią wchodzącą w skład wału obronnego zbudowanego pod koniec IX wieku. Do ziemi złożono około 500-510 wiązek grzywien liczących zazwyczaj 8-10 okazów. Liczył 4212 wyrobów o łącznej wadze ok. 3630 kg. Pojedyncze grzywny to „sztabki” podobne do wąskich siekier o długości 27-41 cm i wadze pomiędzy 0,35 a 1,75 kg. Ich jeden koniec uformowany był w długie, liściowate ostrze, zaś drugi zaopatrzony był w niewielki otwór. Większość okazów odkuto z jednego kawałka metalu, a około 25-30% wykonano z dwu różnej wielkości części łupki żelaznej. Niekiedy uformowano je z kilku lub kilkunastu płatów metalu. Grzywny żelazne były formą surowca przeznaczonego do handlu i do dalszej przeróbki przez kowali pracujących na osadach położonych z dala od złóż surowca i od głównych ośrodków hutniczych. Miały one bardzo dużą wartość materialną i z tego powodu mogły być w transakcjach handlowych wykorzystywane jako powszechny ekwiwalent i miernik wartości. Z tego względu określane są często mianem płacideł.
A hoard of iron axe-like bars
A hoard of iron axe-like bars was discovered at 13 Kanonicza Street in Kraków, in the Early Medieval Okół suburbium. The deposit lay in a rectangular pit measuring 108 x 210 cm and about 100 cm deep, which was dug in sandy bedrock. It was covered with earth that was part of the defensive rampart built at the end of the 9th century. About 500-510 bundles of bars, usually 8-10 specimens each, were deposited into the ground. There were 4,212 items with a total weight of about 3,630 kg. Single specimens are „bars” similar to narrow axes, 27-41 cm long and weighing between 0.35 and 1.75 kg. One end was formed into a long, leafy blade, while the other end was provided with a small hole. Most of the specimens were forged from a single piece of metal, and about 25-30% were made of two different sizes of iron bloom pieces. Sometimes they were formed from a few or a dozen metal sheets. Iron bars were a form of half-product intended for trade and further processing by blacksmiths working in settlements located far from the raw material deposits and the main metallurgical centres. Therefore, they had a very high material value and could be used in commercial transactions as a standard equivalent and value measure. For this reason, they are often referred to as płacidła (currency).
My Słowianie… zapraszamy na kolejny film z wystawy “Pradzieje i wczesne średniowiecze Małopolski”.