Scenariusz Anna Tyniec
Scenografia i aranżacja Aneta Piwowarczyk
Zdjęcia Agnieszka Susuł, Anna Tyniec
Wczesnośredniowieczne cmentarzysko, miejsce kultu czy osada na stan. 6 w Guciowie, pow. zamojski – materiały z badań R. Rogozińskiej-Goszczyńskiej z lat 1959-1965
Cmentarzysko kurhanowe na stan. 6 w Guciowie, pow. zamojski jest jednym z ważnych elementów wczesnośredniowiecznego zespołu (-ów?) osadniczego – grodzisko, osady otwarte i cmentarzyska kurhanowe na lewym (I-IV) i prawym (V i VI) brzegu górnego Wieprza, w centralnej części Roztocza. Odkryto na nim podkurhanowe groby z neolitu i wczesnej epoki brązu. Te ostatnie, wzniesione przez ludność kultury trzcinieckiej, wielokrotnie wykorzystano do celów grzebalnych lub obrzędowych we wczesnym średniowieczu.
Badająca stanowisko R. Rogozińska-Goszczyńska, wskazała 4 kurhany pradziejowe z wtórnie wkopanymi w nasyp wczesnośredniowiecznymi grobami ciałopalnymi (kurhany II, VI, XXI, XXIV) oraz jeden kurhan z tego okresu – nr XIX. W latach 2017/2018 materiały z wykopalisk opracowano i okazało się, że wczesnośredniowieczne naczynia (z VII/VIII-X/XI w.) odkryto także w innych nasypach. W niektórych przypadkach mogą to być pozostałości kolejnych pochówków czy obrzędów związanych z kultem przodków lub zmarłych (nasypy: III, VII, IX, X, XI, XII, XIII i naturalne wydmy: XIV, XXV, XXVII, XXVIII). Naczynia nie znajdowały się na stosie wraz z ciałem zmarłego – nie odkryto takich, które nosiłyby ślady wtórnego przepalenia. Mogą być nie tylko relikty wyposażenia pochówków nakurhanowych, ofiar dla zmarłych czy rytualnego niszczenia darów grobowych, jak i późniejszych ceremonii przy grobach (w rodzaju „Dziadów”).
Na stanowisku nie odkryto datowanych na wczesne średniowieczem narzędzi, broni czy ozdób. Znaleziono natomiast fragmenty ceramiki pochodzące z 461 naczyń z wczesnego średniowiecza (VII/VIII-X/XI w.). Wykonano je z mas ceramicznych z domieszką piasku i żwiru. Są kruche, co wynika ze słabego wypału, ale też niestarannego przygotowania gliny (możliwe, że przygotowywano je wyłącznie do celów obrzędowych i dbano przede wszystkim o ich estetykę). Większość odkrytych na stanowisku naczyń została wylepiona ręcznie, część nosi ślady formującego obtaczania brzegów i górnych partii brzuśców. Prawie połowa ułamków jest zdobiona. Ornament najczęściej zajmuje górną część brzuśca. Składają się na niego motywy wykonane przy użyciu narzędzi jedno- i wielozębnych – z przewagą tych ostatnich: linie poziome, linie faliste, odciski narzędzia wielozębnego czy też ich kombinacje.
