STOŁECZNY DŹWINOGRÓD – POWRÓT Z ZAPOMNIENIA
ZAŁOŻENIE I ROZWÓJ GRODU
Nazwa Dźwinogród (ukr. Звенигород) po raz pierwszy wzmiankowana jest w latopisach (dawne ruskie roczniki, kroniki) pod rokiem 1086 (lub 1087), a potem jeszcze czternastokrotnie.
Przypuszczalnie założycielem grodu był książę Wołodar (†1124), prawnuk kijowskiego władcy Jarosława Mądrego. Budowę obronnej osady nad rzeczką Biłką rozpoczęto w 2. połowie XI w. Wybrano pod nią cypel ze wzgórzem, na którym wzniesiono siedzibę książęcą z drewnianymi umocnieniami.
Okres rozkwitu Dźwinogrodu przypadł na panowanie Wołodymyrka Wołodarewicza (1104-1153). Różnorodne umocnienia chroniły wówczas obszar o powierzchni ok. 140 ha. Z kamienia wzniesiono wtedy nową rezydencję książęcą, która składała się z palatium, cerkwi oraz kaplicy grobowej. Obszar u podnóża gródka władcy zajęła regularna zabudowa mieszkalna – domy z podwórzami, spośród których wyróżniały się zamożne posesje bojarskie.
Liczne zabytki ruchome znalezione na grodzisku świadczą o biegłości miejscowych rzemieślników: złotników, grzebienników, cieśli, szklarzy, szewców, kowali i garncarzy. Ich wysokiej jakości wyroby przyczyniały się do rozwoju handlu.
Przez ponad półtora stulecia Dźwinogród był niezdobytą twierdzą, choć pod jego wałami odbyło się wiele walk między oddziałami skonfliktowanych ze sobą Rurykowiczów, członków ruskiej rodziny panującej. Zdobyły go i doszczętnie spaliły dopiero mongolskie wojska Batu-chana zmierzające zimą 1240/1241 r. (po zdobyciu Kijowa) na Węgry i Polskę. Według legendy najeźdźcom pomogła zdradziecka stara kobieta, przeprowadzając ich przez otaczające gród bagna, na których mieszkała. Zniszczona stolica nie odzyskała już dawnej świetności.
Kolejny etap rozwoju Dźwinogrodu rozpoczął się w XIV w., kiedy na terenie dawnego grodu powstała zabudowa wiejska – budynki mieszkalne i gospodarcze oraz warsztaty rzemieślnicze. Na początku XVIII w. hetman wielki koronny Adam Sieniawski (ok. 1666-1726) rozpoczął na grodzisku budowę zamku, której jednak nie ukończył. Pozostały po niej ślady w postaci pięciobocznych bastionów i innych fortyfikacji ziemnych.
Współczesny Dźwinogród jest wsią w rejonie pustomyckim obwodu lwowskiego na Ukrainie, ok. 15 km na południowy wschód od Lwowa.
BADANIA ARCHEOLOGICZNE W DŹWINOGRODZIE
Historia badań archeologicznych Dźwinogrodu obejmuje ponad 40 sezonów wykopaliskowych, podczas których wyeksplorowano obszar o powierzchni niemal 12 000 m².
Pierwsze rozpoznanie archeologiczne grodziska przeprowadził w latach 30. XX w. Jarosław Pasternak, kolejne zaś – planowe i na większą skalę – badania podjęto po II wojnie światowej.
W latach 1953-1964 wykopaliska prowadzili m.in.: Igor Swiesznikow, Galina Własowa i Wołodymyr Szełomianciw-Terskyj, pracownicy Lwowskiego Muzeum Historycznego. Zbadali oni cmentarzyska na stanowiskach Hojewa Hora i Zahorody oraz piece kowalskie i pracownię szewską na stanowisku Zahorodyszcze.
Od 1965 do 1978 r. badania wykopaliskowe prowadzono pod patronatem Ukraińskiego Towarzystwa Ochrony Zabytków Historii i Kultury. Rozpoznano przede wszystkim wschodnią część dawnego grodu. Larysa Kruszelnycka eksplorowała pozostałości osady z późnej epoki brązu – wczesnej epoki żelaza na stanowisku Zahorodyszcze. Igor Swiesznikow, Oleg Ioannisjan i Iwan Mohytycz odkryli na stanowisku Piatnyckie pozostałości drewnianej cerkwi z XII w. Szczególnie istotne były wyniki badań Ołeksija Ratycza, który na stanowisku Wały odkrył i zbadał relikty kamiennego zespołu architektonicznego złożonego z palatium cerkwi i kaplicy grobowej, a także cmentarzysko i pozostałości zabudowy mieszkalno-gospodarczej z XI – 1. połowy XIII w.
W latach 1981-1994 wykopaliska w północno-wschodniej części niegdysiejszego grodu, na stanowisku Za Chmielnikiem (Na Grobli), prowadził Instytut Nauk Społecznych AN USRR (obecnie Instytut Ukrainoznawstwa im. Iwana Krypiakewycza Narodowej Akademii Nauk Ukrainy). Odsłonięto pozostałości drewnianej zabudowy: zrębowych domów, budynków gospodarczych i warsztatów, ulic i ogrodzeń. Niewielkie prace prowadzono także w innych częściach grodziska, odkrywając m.in. cmentarzysko, relikty drewnianej cerkwi i studnię z kamienną cembrowiną.
