Republikański denar rzymski z Krakowa – Nowej Huty- Zesławic został przypadkowo odkryty pod koniec lat 80.-tych XX wieku, a jego znalazca przekazał go do nowohuckiego oddziału Muzeum Archeologicznego w Krakowie.
Monety tego typu, były wybijane w Republice rzymskiej od końca III w. p. n. e. Ich nazwa pochodzi od słowa [nummus] denarius czyli [pieniądz] dziesiętny, ponieważ początkowo miały wartość 10 asów. Były produkowane ze srebra. Początkowo ważyły ok. 4,5 g, ale ich wagę dosyć szybko obniżono do 3,9 g.
Na awersie monety z Zesławic znajduje się głowa bogini Romy w hełmie, z twarzą skierowaną w prawo, po jej lewe stronie znajdują się litery [GR]AG, a u dołu po prawej znak X. Na rewersie przedstawiono Jowisza, trzymającego w lewej ręce berło i lejce, a w prawej błyskawicę, jadącego w kwadrydze (czyli antycznym rzymskim wozie dwukołowym, zaprzężonym w cztery konie znajdujące się obok siebie), która zwrócona jest w prawo. Pod rydwanem, w dwóch rzędach, znajdują się napisy L . ANTES oraz [R]OMA. Moneta jest bardzo wytarta i słabo czytelna, postać Jowisza i jego atrybuty są prawie w ogóle niewidoczne, część liter jest nieczytelna.
W legendzie możemy wyróżnić trzy elementy. Pierwszy to napis ROMA na rewersie, będący skrótem łacińskiego słowa romanorum, czyli Rzymian (moneta). Druga część legendy jest najbardziej rozbudowana i znajduje się na obu stronach monety. Litery L ANTES na rewersie i GRAG na awersie to skrót trzyczłonowego, pełnego nazwiska urzędnika rzymskiego. Nazywał się Lucjusz (L) Antestius (ANTES) Gragulus (GRAG) i był jednym z członków „kolegium trzech do odlewania i wybijania brązu, srebra i złota” czyli triumwirem monetarnym. Drugi człon jego nazwiska został zapisany w formie ligatury, czyli znaku będącego połączeniem dwóch lub więcej liter, dlatego kiedy patrzymy na monetę, na pierwszy rzut oka widzimy tylko litery ANS. Trzecia część legendy to znak X na awersie. Jest to oznaczenie nominału.
Dzięki tym informacjom wiemy, że moneta została wybita w Rzymie w 136 r. p. n. e. Nie wiemy natomiast, kiedy mogła trafić do Polski. Znaleziska denarów republikańskich odkrywane na stanowiskach archeologicznych w środkowej i południowej Polsce, wiążą się zazwyczaj z osadnictwem kultury przeworskiej z początku okresu rzymskiego, zapewne z I w. i początków II w. n.e. i to wtedy najprawdopodobniej moneta znalazła się w Zesławicach.
Karol Nawrot
