Relief z Carnuntum
Mitra był bogiem słońca czczonym przez starożytnych Persów. Wierzono, że czuwał nad przestrzeganiem przysiąg. Był również opiekunem wojowników i władców. Kult Mitry (mitraizm) rozpowszechnił się również na terenie cesarstwa rzymskiego. Szczególną czcią otaczali go legioniści. Co ciekawe, w tajemniczych obrzędach ku czci tego boga mogli brać udział wyłącznie mężczyźni. Dla wyznawców Mitry, wyjątkowym dniem był 25 grudnia, kiedy obchodzono święto Niezwyciężonego Słońca (łac. Sol Invictus), którego niekiedy utożsamiano z Mitrą.
Miejscem oddawania czci Mitrze były tzw. mitrea. Były to świątynie przypominające jaskinie, często kute w skale. W najważniejszej części sanktuarium znajdowało się wyobrażenie Mitry Tauroktonosa (zabijającego byka).
Podobne przedstawienie znajduje się na marmurowym reliefie z przełomu I i II w. n.e., odnalezionym w Carnuntum – dawnym rzymskim mieście, położonym nad Dunajem, między Wiedniem a Bratysławą. Mimo stosunkowo niewielkich rozmiarów (52 cm x 52 cm) relief posiada bardzo bogatą symbolikę. Centralną część kompozycji zajmuje tauroktonia – walka Mitry z bykiem, symbolizującym niszczycielską siłę. Bóg został ukazany jako młodzieniec ubrany w krótką tunikę. Na głowie ma frygijską czapkę, co wskazuje na wschodnie pochodzenie. Na przedstawieniu pojawiają się również inne zwierzęta – pies, wąż i skorpion. Ich symbolika jest niejednoznaczna – mogą symbolizować konstelacje lub motywy zaczerpnięte z mitologii irańskiej. Zidentyfikowanie pozostałych postaci ukazanych na reliefie jest nieco łatwiejsze. Po bokach Mitry znajdują się dwaj młodzieńcy w orientalnych strojach z pochodniami w dłoniach. Są to tzw. dodaforzy – Cautes i Cautopates. Cautes trzyma pochodnię skierowaną w górę, w przeciwieństwie do Cautopatesa, którego pochodnia jest skierowana ku dołowi. Część badaczy uważa, że towarzysze Mitry symbolizują równonoc wiosenną (Cautes) i jesienną (Cautopates). Według innych, wyobrażają wschód i zachód słońca. Górny pas dekoracji zdobią popiersia z wyobrażeniem mężczyzny i kobiety. Atrybuty postaci (korona promienista mężczyzny i półksiężyc na głowie kobiety) pozwalają na utożsamienie ich z personifikacjami słońca i księżyca. Na dole reliefu wykuto łacińską inskrypcję.
A. Garbacz
Zobacz również:
https://muzea.malopolska.pl/pl/lista-obiektow/632 [ostatni dostęp: 30 października 2022]
