Miniaturowe naczynia ceramiczne były szeroko rozpowszechnione w średniowieczu i nowożytności. Jednak w porównaniu z ceramiką o standardowych rozmiarach stanowiły niewielką (zazwyczaj kilkuprocentową) część zespołów.
Prezentowane dwa ceramiczne naczynia miniaturowe (nr inw. MAK/S/220/1:9) pozyskano 6 listopada 1978 roku. Zostały znalezione podczas prac realizowanych w obrębie krypty 002 (sonda 2A/78) w kościele śś. Piotra i Pawła w Krakowie. Egzemplarze pozyskano z nawarstwień, wśród których znajdowały się zarówno zabytki średniowieczne (z wczesnego oraz późnego okresu), jak i nowożytne.
Ten rodzaj ceramiki stanowią niewielkie egzemplarze, reprezentujące pomniejszone formy naczyń. Opisywane zabytki kształtem przypominają m.in. garnki czy dzbanki. Egzemplarz przypominający formą smukłe, większe naczynie miał następujące wymiary: wysokość – 9 cm; średnica największej wydętości brzuśca – 4,8 cm; średnica dna – 3,8 cm; średnica wylewu – 4,4 cm. Wymiary uchatego naczyńka: wysokość – 6,2 cm; średnica dna – 4,4 cm. Wyroby miały stosunkowo cienką ściankę (w partii szyjki nawet do ok. 0,2 cm).
Niewielkie naczynia uformowano na kole garncarskim przy zastosowaniu techniki toczenia. Wyroby wykonano z masy garncarskiej zawierającej domieszkę drobno- i średnioziarnistego piasku. Żelazista glina po wypaleniu w warunkach utleniających uzyskała kolor pomarańczowawy. Pokrywające wewnętrzną partię wyrobów szkliwo pełniło głównie funkcje użytkowe, wpływając na mniejszą przesiąkliwość czerepu. Jedno z naczynek, glazurowane ciemnomiodową emalią, ozdobiono dodatkowo siedmioma poziomymi, równolegle do siebie biegnącymi żłobkami o trójkątnym przekroju.
Funkcja miniaturowych wyrobów nie jest do końca jasna. Wielokrotnie podejmowano próby wyjaśnienia sposobów ich użytkowania. Niewielkim wyrobom ceramicznym najczęściej przypisuje się funkcje zabawek, naczyń kuchennych (w tym rolę miarek), naczyń stołowych (szczególnie w przypadku egzemplarzy glazurowanych z zewnątrz) czy opakowań (m.in. na zioła, przyprawy, pigmenty, wyroby kosmetyczne lub lekarstwa, a także różne kosztowności i monety). Rozważa się również użytkowanie miniaturowych wyrobów jako naczyń do picia np. wina, naczyń do stawiania baniek czy świeczników. Niekiedy przypisuje się im funkcje symboliczne i dewocyjne. Istnieje opinia, że w „specjalnych” kontekstach pełniły one rolę „ofiar fundacyjnych”. Naczynia miniaturowe odnajdywane w kontekście sakralnym, interpretowane są jako przedmioty liturgiczne, pojemniki na święte oleje czy relikwiarze. Wydaje się, że ceramiczne naczynia miniaturowe mogły być użytkowane w różny sposób i mieć wiele funkcji.
Opracowanie merytoryczne: Jadwiga Olbrot
Zdjęcia zabytku: Bogumił Pilarski
Opracowanie graficzne: Anna Piwowarczyk
ryc. 1. Ceramiczne naczynia miniaturowe znalezione w 1978 roku podczas badań realizowanych w kościele śś. Piotra i Pawła w Krakowie (fot. B. Pilarski).
ryc. 2. Ceramiczne naczynie miniaturowe znalezione w 1978 roku podczas badań realizowanych w kościele śś. Piotra i Pawła w Krakowie (fot. B. Pilarski).
ryc. 3. Ceramiczne naczynie miniaturowe znalezione w 1978 roku podczas badań realizowanych w kościele śś. Piotra i Pawła w Krakowie (fot. B. Pilarski).
ryc. 4. Przedstawienie kościoła śś. Piotra i Pawła w Krakowie na chromolitografii (1886 r.) autorstwa J. Kossaka i S. Tondosa (źródło: Jagiellońska Biblioteka Cyfrowa, 34430 V).
ryc. 5. Plan kościoła śś. Piotra i Pawła w Krakowie z oznaczonymi lokalizacjami odkrywek i odwiertów m.in. w obrębie krypty 002 (źródło: E. Kwaśniewska 1981, plan nr 1).
ryc. 6. Fragment sprawozdania z nadzoru realizowanego w dniach od 20 października do 7 listopada 1978 roku w obrębie sondy 2A/78 w kościele śś. Piotra i Pawła w Krakowie (źródło: Archiwum Działu Archeologii Średniowiecza i Czasów Nowożytnych Muzeum Archeologicznego w Krakowie).
BIBLIOGRAFIA
– L. Čapek, J. Orna, K. Slavíček, D. Všianský 2021, „Medieval white fine-grained kaolinitic ceramics in the Czech lands in finds from Pilsen and České Budějovice” [w:] „Archaeologia Historica”, t. 46, 1, s. 189–242.
– S. Kałagate, A. Leciejewska 2010, „Miniaturowe naczynia szkliwione z Niedoradza” [w:] „Z otchłani wieków”, t. 65, s. 139-142.
– D. Karst 2009, „Ceramika z klasztoru Dominikanów w Świdnicy” [w:] „Śląskie Sprawozdania Archeologiczne”, t. 51, s. 269-279.
– E. Kwaśniewska 1981, „Informacja o dotychczasowym stanie badań archeologicznych przy kościele śś. Piotra i Pawła w Krakowie”, m-pis.
– J. Kruppé 1967, „Garncarstwo warszawskie w wiekach XIV i XV”, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków.
– P. Miernik 2010, „Funkcja późnośredniowiecznych naczyń ceramicznych z miejscowości Pień, gm. Dąbrowa Chełmińska, w świetle obserwacji makroskopowych i wybranych źródeł ikonograficznych” [w:] „Życie codzienne przez pryzmat rzeczy”, s. 281-301.
– J. Niegoda 1998, „Asortyment i funkcja naczyń ceramicznych w średniowiecznym Wrocławiu” [w:] „Archeologia Historica Polona”, t. 7, s. 231-240.
– J. Szajt, K. Wieczorek-Kańczura 2018, „Dom i jego wyposażenie. Między kuchnią a stołem. Naczynia ceramiczne – forma i funkcja” [w:] „Wratislavia Antiqua”, t. 23, s. 338-378.