Małoazjatycka terra sigillata z Giebułtowa
Niewielka czarka o wysokości 6,9 cm i średnicy wylewu 12,9 cm, o ukośnych ściankach i pionowym lekko wklęsłym brzegu oraz masywnej pierścieniowatej stopce, wykonana została na kole garncarskim. Cienkościenne naczynie zostało starannie zrobione i wyprofilowane z jednorodnej gliny o zabarwieniu różowo-brązowym w profilu z widocznymi srebrnymi drobinkami miki i pokryte cienką warstwą brunatno-pomarańczową, lekko błyszczącej polewy. Obecnie powłoka, ze względu na przepalenie w stosie całopalnym jak i przebywanie np. z brązowymi przedmiotami zmieniła kolor na brunatno zielonkawy. Czarka została ozdobiona dookolną, podwójną wyżłobioną linią oraz ukośnymi nacięciami radełka na brzegu oraz pionowymi nacięciami na załomie brzuśca. Pod wylewem, nalepiono dwie podwójne asymetryczne spirale. Na dnie naczynia, od wewnątrz został odciśnięty stempel garncarski w kształcie sandała tzw. łacińskie in planta pedis z widoczną na pięcie, literą x.
Czarka należy do jednej z grupy naczyń zwanych wschodnią sigillatą [łac., ‘glina wyciskana’], niegdyś błędnie nazywaną naczyniami samijskimi od greckiej wyspy Samos. Antyczny pisarz Pliniusz Starszy w dziele pt. Historia Naturalna (Plinius, Historia Naturalis, XXXV 12 (46) 160) pisze:
„Samijskie naczynia dodziś dnia ulubione są z naczyń stołowych. Słynie też z nich Aretium Jtallii; Surrentum, Arta, Polencya, słyną także z kubków; w Hiszpanii Saguntum, w Azyi Pergamum. Także Tralles i Mtina w Jtalii maja fabryki swoje; albowiem i tym sposobem wsławiają się Narody. Te także rzeczy morzem i lądem tu i owdzie rozwożą i warsztaty gdzie się koło garncarskie obraca, wsławiają.”
Tego typu naczynia wchodziły w skład rzymskiej zastawy stołowej. Już od końca I w. p.n.e. wytwarzane w warsztatach Italii i południowej Galii, później, do 2. połowy III w., na masową skalę w warsztatach na terenie prowincji rzymskich zwłaszcza nad Renem. W mniejszych ilościach wykonywane były również w Brytanii i Panonii. Jednocześnie wschodnia lub pergamońska wytwarzana była na terenie Azji Mniejszej w Tralles (Turcja) i okolicy od połowy I w. n.e. pod wpływem nie tylko rzymskich ale i wcześniejszych hellenistycznych tradycji garncarskich. Naczynia zwykle pokrywane czerwono-barwną polewą, gładkie lub zdobione bogatą reliefową dekoracją uzyskiwaną z formy lub przez odciskanie wzorów sztancą. Ceramika pergamońska, pokryta była wyłącznie czerwoną polewą, nosiła prostą dekorację: odciskaną, nacinaną, aplikowaną lub reliefową, odciśniętą w formach.
Czarka z Giebułtowa tzw. terra sigillata wschodnia typu B (typ 70 wg. Etlingera), inaczej pergamońska, najprawdopodobniej wyprodukowana została w Azji Mniejszej np. w Tralles obecnie Aydin (Turcja) w 3 ćwierci I w. n.e.
Autor: M. Wawer
Zdjęcia: A. Susuł
Opracowanie graficzne: A. Piwowarczyk
LITERATURA:
Plinius Maior, 77-79 Historia Naturalis, XXXV 12 (46) 160 wg. tłumaczenia J. Łukaszewicza, 1845, Poznań.
Dobrzańska H., Wielowiejski J. 1997 The early roman high-status elite grave in Giebułtów near Cracow, MA, XXX, 88, 98.
Domżalski K. 1997 Terra sigillata bowl from a rich cremation burial from Giebułtów near Cracow, MA XXX, 103-109, plate I.
1998 Domżalski K. Terra sigillata z grobu w Giebułtowie, [w:] J. Kolendo (red.), Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski I, CRFB Polen, Suppl. 1, Warszawa, s. 85–91.
