Krummesser – kamienny nóż z epoki brązu
Opanowanie umiejętności uzyskiwania brązu (stop miedzi i cyny) oraz rozpowszechnienie nowej metalurgii miały charakter przełomowy. Przeniosły bowiem ludzkość z epoki kamienia do czasów, kiedy to „metale” stały się, obok wykonywania naczyń z gliny, głównymi elementami wytwórczości. Ze względu na doniosłość tego odkrycia oraz jego wypływ na różne aspekty życia ówczesnych społeczności, okres pomiędzy schyłkiem III, a początkiem I tysiąclecia p.n.e. nazywamy epoką brązu (2300 – 700 p.n.e.). Narzędzia, uzbrojenie, ozdoby oraz części stroju, wykonane z nowego surowca, stopniowo wypierały wówczas te wytworzone z innych, tradycyjnie używanych materiałów. Przedmioty krzemienne i kamienne nadal pozostawały jednak w użyciu. Świadczą o tym liczne znaleziska dokonywane na stanowiskach archeologicznych z epoki brązu, szczególnie z jej starszych faz chronologicznych.
Przykładem takich zabytków mogą być kamienne noże określane typem Krummesser (z języka niemieckiego: „zakrzywiony nóż”). Należą one do odkryć stosunkowo rzadkich na terenach ziem polskich. Odnalezienie kilku sztuk w Turze Dolnym, w okolicach Pińczowa (woj. świętokrzyskie), wydaje się zatem niezwykle interesujące. Większość ze znanych dotychczas egzemplarzy stanowią luźne znaleziska z powierzchni ziemi. Dlatego nie ma możliwości ich precyzyjnego datowania. W przeciwieństwie do nich, noże z Tura Dolnego zostały odkryte w trakcie metodycznych badań wykopaliskowych na rozległej osadzie ludności kultury trzcinieckiej (1700 – 1300/1200 p.n.e.). Pozwala to oszacować, że powstały one około 3,5 tysiąca lat temu.
Przedmioty należące do interesującej nas kategorii zabytków posiadają zróżnicowane kształty. Wykonywane były zazwyczaj z łatwo dostępnych w okolicy surowców kamiennych, które nie zawsze były dobrej jakości. Potwierdza to pierwszy z prezentowanych egzemplarzy (A) uformowany przez obustronne oszlifowanie miękkiego piaskowca. Nóż ten nie posiada typowego ostrza, a jego kształt przypomina osełkę. Zupełnie odmienną formę ma drugi – fragmentarycznie zachowany Krummesser (B). Został wykonany z twardego amfibolitu – skały która nie występuje w tym rejonie. Rodzaj zastosowanego surowca, jak również sposób wykonania noża, pozwalają przypuszczać, że powstał on w wyspecjalizowanym warsztacie z dala od miejsca jego odnalezienia. Najbliższe złoża amfibolitu znajdują się w Sudetach. Precyzyjne, obustronne szlifowanie pozwoliło uzyskać ostrą i bardzo twardą krawędź tnącą nadając mu kształt zbliżony współczesnych noży kuchennych.
Noże typu Krummesser, w zależności od posiadanej formy pełniły zapewne różne funkcje. W rozważaniach interpretacyjnych pomocne mogą okazać się analogie o charakterze etnograficznym. Wskazują one, że interesujące nas przedmioty mogły być wykorzystywane np. do ścinania zbóż lub obróbki ryb. Niestety precyzyjne określenie ich przeznaczenia nie może być jednoznacznie wskazane. Bardziej prawdopodobne wydaje się to pierwsze zastosowanie.
Jacek Górski, Damian Stefański, Mikołaj Orzechowski
