Halabarda ze Słonej – przykład nowożytnego atrybutu broni

W 1968 r. na prywatnym polu we wsi Słona (woj. małopolskie, pow. tarnowski) znaleziono żeleźce stanowiące pozostałość broni drzewcowej w typie halabardy. Ten rodzaj oręża składającego się z centralnie umieszczonego grotu połączonego z hakiem i toporem, w przypadku egzemplarza ze Słonej (o długości 40 cm) charakteryzował się wyraźnymi ubytkami zauważalnymi jedynie w części topora. Istotną cechą prezentowanego znaleziska jest zachowany trzpień, który służył do mocowania halabardy na masywnym drzewcu. Odkrycie omawianego zabytku bez powiązania z konkretnym obiektem (np. o charakterze obronnym) oraz brak czytelnego kontekstu archeologicznego pozwala jedynie na sugerowanie jego nowożytnej chronologii. 

Halabardy stanowiły broń łączącą w sobie cechy topora, piki oraz bosaka, które głównie za pomocą tulei osadzane były na drewnianych żerdziach o znacznej długości. Początkowo stosowana głównie jako oręż chłopska, w okresie XIII-XIV w. stała się za pośrednictwem ewolucji technologicznej uzbrojenia szwajcarskiego, skuteczną bronią rozpowszechnioną w innych krajach europejskich. Późniejsze formy tego oręża były już znacznie lżejsze wyróżniając się bogatą ornamentyką, co jednocześnie skutkowało sukcesywnym obniżaniem ich wartości bojowych. W okresie XVII-XVIII w. halabardy stanowiły już głównie atrybut broni stosowany przez gwardie zamkowe lub pałacowe. Taką interpretację należy również sugerować w kontekście prezentowanego w cyklu „Zabytek miesiąca” okazu ze Słonej, który być może stanowi pozostałość po przemierzających te tereny strażnikach pobliskiego zamku w Melsztynie.

Długość całkowita 40 cm

Długość grotu 24,5 cm

Długość topora wraz z hakiem 12,7 cm

Jakub Puziuk

Dział Archeologii Średniowiecza i Czasów Nowożytnych  

Opracowanie merytoryczne: Jakub Puziuk

Opracowanie graficzne: Anna Piwowarczyk, Bogumił Pilarski

Literatura:

Gradowski Michał, Żygulski Zdzisław, Słownik polskiej terminologii uzbrojenia historycznego, Warszawa, 1982.

Casper J. Van Dijk, A New Halberd Typology (1500-1800): Based on the Collection of the National Military Museum, The Netherlands, „Arms & Armour”, Vol. 17, No. 1, 2020.