Fletnia Pana to instrument dęty złożony z rzędu połączonych ze sobą licznych piszczałek o różnej długości, pozbawionych otworów palcowych. Jest to zarazem jeden z najstarszych (pierwsze znane egzemplarze pojawiają się już w epoce kamienia) i najbardziej rozpowszechnionych instrumentów – używane były zarówno w Europie, Azji, jak i w Afryce czy Ameryce. Jedno z najważniejszych znalezisk pradziejowych pochodzi z terenu Polski. Jest to kompletny instrument złożony z dziewięciu piszczałek wykonanych z kości owcy lub kozy znaleziony w Przeczycach, pow. Zawiercie, w grobie datowanym na okres pomiędzy VIII a VI w. p. n. e.
Tak ważny dla muzyki instrument jak Fletnia Pana, mimo swojej prostej konstrukcji, nie mógł oczywiście powstać w zwyczajny sposób. Zgodnie z grecką mitologią twórcą pierwszej fletni był bóg Pan (łac. Faun), wędrujący w orszaku Dionizosa opiekun lasów, pól oraz pasterzy z ich stadami. Instrument wykonał z trzciny, w którą zamieniła się uciekająca przed nim nimfa Syrinks. Stąd też grecka nazwa tego instrumentu – syrinks. W Polsce największą popularnością cieszyła się fletnia (zwana multankami od nazwy rumuńskiej krainy Muntenia/Multany) w okresie renesansu. Obecnie nie występuje już wśród naszych instrumentów ludowych a o czasach dawnej świetności multanek świadczą już tylko słowa popularnej kolędy:
„… Niech ci pastuszkowie spiesznie przybywają
I na multaneczkach wdzięcznie przygrywają.”
Wykonane przed setkami czy tysiącami lat fletnie mają niewielką szansę na przetrwanie do naszych czasów. Wykonane zazwyczaj z drewna, m. in. śliwy, gruszy, jaworu czy bukszpanu, zazwyczaj szybko ulegają rozkładowi. Najczęściej znajdowane są więc egzemplarze konstruowane z bardziej wytrzymałego tworzywa – kości zwierzęcych m. in. psów, kóz, owcy i ptaków). Jedno z najnowszych takich znalezisk pochodzi z prac ratowniczych prowadzonych przez M. M. Przybyłę w 2012 r. na pradziejowej osadzie w Jakuszowicach, gm. Kazimierza Wielka w województwie świętokrzyskim (badania Instytutu Archeologii i Etnologii PAN, Muzeum Archeologicznego w Krakowie i Uniwersytetu Jagiellońskiego – Krakowskiego Zespołu do Badań Autostrad). Znaleziono tam, na dnie zasypanej ziemią półziemianki, fragment fletni – cztery kościane piszczałki o długości od 88 do 101 mm i średnicy ok. 10 mm. Wykonano je z kości łokciowych gęsi, które zostały przycięte do pożądanych długości a ich powierzchnie wygładzono. Być może z tego samego instrumentu pochodzą dwie kolejne, analogicznej wielkości fragmenty gęsich kości łokciowych znalezione w sąsiedniej półziemiance. Zabytki ceramiczne i metalowe odkryte w obydwóch półziemiankach pozwalają datować instrument na okres pomiędzy III a początkami V w. n. e.
KURATOR CYKLU: Jacek Górski
SCENARIUSZ WYSTAWY: Ryszard Naglik
OPRACOWANIE PLASTYCZNE: Marek Grosse
FOTOGRAFIE: Robert Słaboński, Radosław Czerniak
REALIZACJA OŚWIETLENIA: Marek Grosse, Zbyszek Litwa