Najstarsze przykłady trwałej architektury drewnianej, znanej z terenów południowej Polski, pochodzą sprzed ponad 7 tys. lat. Wiemy o nich dzięki wykopaliskom archeologicznym prowadzonym na wielką skalę w okolicach Krakowa, głównie w związku z budową autostrady A4. Ukryte pod ziemią relikty drewnianego budownictwa z tamtego okresu są liczne. Na polach ornych współczesnych podkrakowskich miejscowości, takich jak Zagórze, Brzezie, Szarów i Targowisko, archeolodzy odkryli i przebadali pozostałości pradziejowych wsi ze śladami tak zwanych długich domów o konstrukcji słupowej.
Domy te wznoszono przy użyciu kamiennych cioseł oprawianych w drewniane rękojeści. Wykonywano je techniką gładzenia z amfibolitu – skały metamorficznej. Z uwagi na wartość surowca kamiennego, sprowadzanego nad Wisłę z odległości ponad 400 km (Sudety), ciosła były cennymi i prestiżowymi narzędziami, które po śmierci swego właściciela często trafiały do jego grobu. Ciosła z drewnianym styliskiem i kamiennym ostrzem służyły do precyzyjnych prac ciesielskich. Posługiwano się nimi zarówno w czynnościach codziennych, jak i przy wznoszeniu wielkich konstrukcji mieszkalnych.
Po domach sprzed 7 tys. lat zachowały się do dzisiaj tylko te elementy konstrukcji, które niegdyś wkopane były w ziemię. Ciemne ślady po drewnianych słupach i podłużnych jamach budowlanych odkryto tuż pod powierzchnią pól uprawnych m.in. w Brzeziu, pow. wielicki. Nazwę „długie domy” wprowadzono ze względu na rozmiary i funkcję tych budowli. Przy szerokości 6-7 m, ich długość dochodziła do 40 m. W obrysie takiego domu mogłyby się pomieścić 4 współczesne budynki jednorodzinne. Pod jednym dachem zgromadzony był cały dobytek wielopokoleniowej rodziny: narzędzia i sprzęty w części mieszkalnej, zapasy żywności w spichlerzu i zwierzęta domowe na zapleczu domu.
Materiały:
J. Rodak, A. Zastawny „Archeologiczna autostrada – wykopaliska przy wielkich inwestycjach drogowych pod Krakowem”, Katalog wystawy, Kraków 2011.F. Le Brun-Ricalens et al. „Préhistoire et Protohistoire au Luxembourg 1. Les collections du Musée national d’histoire et d’art”. Luxembourg 2005.
W gablocie: ciosło z amfibolitu z Książnic Wielkich; kopia ciosła z Krakowa Woli Justowskiej w drewnianej oprawie. Zbiory Muzeum Archeologiczne w Krakowie.
Cykl wystaw czasowych: Zabytek miesiąca
Kurator cyklu: Jacek Górski
Scenariusz i opracowanie graficzne: Albert Zastawny
Fotografie i rysunki: Robert Słaboński, Michał Podsiadło, Albert Zastawny
Rekonstrukcje i animacje komputerowe: Agnieszka-Czekaj-Zastawny, Łukasz Wójcik