Brązowy grot z Wisły
Groty oszczepów i włóczni są podstawową kategorią zabytków broni zaczepnej drzewcowej w epoce brązu. Z terenu Polski znanych jest około 400 egzemplarzy całych lub uszkodzonych grotów wykonanych z brązu czyli stopu miedzi i cyny. Służyły one do zadawania ran kłutych w walce na odległość (wtedy mówimy o oszczepie) lub w walce bezpośredniej (wtedy mamy do czynienia z włócznią). Trudno jednak na podstawie formy grotów jednoznacznie stwierdzić, który był oszczepem, a który włócznią. Trudno także wyrokować czy była to tylko broń bojowa, czy także myśliwska. Być może były bifunkcyjne, wykorzystywane w zależności od potrzeby chwili.
Groty oszczepów/włóczni wytwarzane były przez miejscowych wyspecjalizowanych rzemieślników na ziemiach polskich, znane są bowiem kamienne formy do ich odlewania. Część była także importowana z krajów ościennych m.in. z dorzecza środkowego Dunaju czy terenów północnej Europy.
W zbiorach Nowohuckiego Oddziału Muzeum Archeologicznego w Krakowie przechowywanych jest kilka grotów wykonanych z brązu. Jednym z nich jest grot znaleziony w 1958 roku przy wybieraniu piasku z dna Wisły w Niepołomicach. Niepublikowany wcześniej zabytek jest długi na 19,5 cm, jego liść ma maksymalną szerokość 3,6 cm, a średnica wlotu tulejki wynosi 1,8 cm. Pokryty jest szlachetną patyną koloru oliwkowozielonego, dzięki której zachował się w dość dobrym stanie. Liść grotu ma uskokowo stopniowaną grubość, ścieniającą się w kierunku krawędzi tnącej zgodnie z obrysem liścia. Uskok taki nie był tylko elementem dekoracyjnym, ale wzmacniał też mechanicznie liść, przy zachowaniu odpowiedniej cienkość ostrza. Ze względu na zaleganie przez setki lat w rzecznym piasku wszystkie powierzchnie i krawędzie uległy zaobleniu. W tulejce grotu znajdują się naprzeciwległe otwory do umocowania drzewca. Według klasyfikacji Marka Gedla zaliczyć go należy do grotów ze stopniowanym ostrzem (wariant kształt płomienia), według Jerzego Fogla jest to typ VI. Podobny egzemplarz (choć nieco krótszy) pochodzi z nieodległego Podłęża w gm. Niepołomice. Ten typ grotów datowany jest na fazę Ha A1 i A2 (ok. 1200-1050 r. p.n.e.) więc nasz zabytek liczy sobie ponad 3000 lat. W Polsce znaleziska podobnych grotów pochodzą zarówno z Małopolski, Wielkopolski, Polski środkowej jak i Pomorza czy dolnych Łużyc. Podobne znane są też z Czech, Moraw, Austrii, Węgier, zachodniej Ukrainy, Siedmiogrodu, Bawarii, Słowenii. Polskie znaleziska wyznaczają północno wschodnią granicę występowania tego typu grotów.
Wiedza o drzewcach oszczepów/włóczni z epoki brązu jest niewielka. Ogranicza się najczęściej do informacji o grubości jaka wchodziła do tulejki grotu i zazwyczaj nie przekraczała 2 cm średnicy. Ich długość również jest niewiadomą. Przypuszczać można, że odpowiadała wzrostowi człowieka i musiała być dostosowana do wagi grotu. Dobre wyważenie broni przekłada się bowiem na jej skuteczność. Niewiele jest też pewnych informacji dotyczącej gatunków drzew używanych do wykonania drzewca. Cenną wskazówkę daje grot z Niepołomic. Środowisko wodne, w którym znajdował się przez około 3000 tysiące lat, przyczyniło się do tego, że we wnętrzu jego tulejki zachował się kawałek drzewca długości 5,4 cm i maksymalnej grubości 0,7×0,6 cm zwężającej się do 0,2×01 cm. Dr Katarzyna Cywa z Grupy Paleobotaniki i Paleośrodowiska, Instytutu Botaniki im. W. Szafera PAN podjęła się określenia gatunkowego zachowanego drewna. Jak się okazało kawałek wydobyty z tulejki grotu to drewno jesionu wyniosłego Fraxinus excelsior L.
Zastanowić się można w jaki sposób grot trafił do Wisły? Czy jest zgubą nieuważnego wojownika brodzącego rzeką czy też został wrzucony do niej celowo, jako ofiara?
Irena Wójcik
Literatura:
Gedl M. 2009. Die Lanzenspitzen in Polen, Prähistorische Bronzefunde, V/3, Stuttgart.
Fogel J. 1979. Studia nad uzbrojeniem ludności kultury łużyckiej w dorzeczu Odry i Wisły, Poznań.
