Fibula – nieodłączny element stroju

W dzisiejszych czasach świat mody ściga się w projektowaniu nowych ubrań, które niekiedy posiadają zamki błyskawiczne, guziki, paski czy inne elementy, dzięki którym ubranie jest nie tylko zapięte, ale również oryginalnie się prezentuje wyznaczając nierzadko trend w obowiązującej obecnie modzie.  

A jak było wcześniej, wieki temu?

Można powiedzieć, że podobnie, jednak odpowiedniki dzisiejszych, zwykle ozdobnych elementów do spinania odzieży, wyglądały nieco inaczej.. 

Fibula, tzw. zapinka, przypominająca współczesną agrafkę, służyła do spinania odzieży. Już od starożytności była istotnym elementem stroju kobiety i mężczyzny. Na zachowanych posągach greckich i rzymskich możemy zobaczyć jak spięte były nimi szaty, zazwyczaj w okolicy ramion czy piersi. W Europie fibul używano od tzw. okresu halsztackiego czyli od około 1300 r. p.n.e do czasów średniowiecza. Pierwszego podziału fibul z okresu wpływów rzymskich ze względu na typ, dokonał szwedzki badacz Oskar Almgren, natomiast typologię fibul z okresu lateńskiego, stanowiącą uzupełnienie, stworzył polski archeolog, Józef Kostrzewski. Klasyfikacje te obowiązują do dziś. Dzięki temu na podstawie charakterystycznych cech fibul, np. zdobień, wielkości czy surowca, z jakiego zostały wykonane można zwykle dokładnie określić ich wiek.  

Fibula wykonywana była  głównie z brązu i żelaza, składała się m.in. z tzw. główki, na której umieszczano zazwyczaj najważniejszy wzór, kabłąka, który zwykle również był zdobiony, z nóżki i pochewki, w której chowała się igła. Fibule na ogół zdobione były w przeróżny sposób, np. w okresie wpływów rzymskich mogły być inkrustowane kamieniami np. almandynami lub szkłem, zdobione były granulacją bądź filigranem. Fibule mogły być subtelnym elementem stroju o wielkości około 2 cm, lub być mocnym akcentem, sięgając swoim rozmiarem nawet ponad 20 cm. 

Zabytki takie jak fibule, odkrywane są najczęściej w grobach, które datowane są od IV w. p.n.e. do VI w. n.e. Przykładem mogą tu być bogate znaleziska z pochówków celtyckich. 

Na naszej wystawie „Pradzieje i wczesne średniowiecze Małopolski”, znajduje się kilka tego typu zabytków, m.in. fibula harfowata wykonana z brązu, z kabłąkiem w postaci tarczki ze spiralnie zwiniętego drutu, o wymiarach: dł. 7 cm, szer. 5,3 cm, datowana na starszą fazę wczesnej epoki żelaza, kulturę łużycką (ok. 700 p.n.e.), odkryta w m. Beszowa gm. Łubnice. Kolejnym przykładem jest fibula z trąbkowatą główką i z górną cięciwą, wykonana z żelaza, pokryta żłobkowaniem wypełnionym pierwotnie srebrnymi drucikami, o długości 4,2 cm, datowana na okres wpływów rzymskich, na kulturę przeworską (ok. 160 n.e.), fibula odkryta została na cmentarzysku ciałopalnym w m. Chmielów, gm. Bodzechów. Na wystawie zaprezentowano również fibulę tzw. oczkowatą wykonaną z brązu, ze słabo czytelnym ornamentem koncentrycznych kółek, o długości 8,9 cm. Fibula została odkryta na cmentarzysku ciałopalnym w m. Chmielów, gm. Bodzechów.

I.Szczepańska

Jeśli planujecie wybrać się do naszego Muzeum, to informujemy, że obecnie dla zwiedzających dostępne są: ekspozycja „Dzieje najstarsze i stare gmachu Muzeum Archeologicznego w Krakowie”  oraz muzealny ogród. Natomiast z powodu remontu centralnego ogrzewania wystawy: „Pradzieje i wczesne średniowiecze Małopolski”, „Bogowie starożytnego Egiptu” i „Peruwiańskie zbiory Władysława Klugera” są nadal NIECZYNNE.

Zdjęcia:

1. Zapinki z okresu od X w. p.n.e. do XIV w. n.e. z obszaru od Austrii po Estonię (wg R. Liwocha, fot. A. Susuł).

2. Fibula z trąbkowatą główką i z górną cięciwą, wykonana z żelaza, pokryta żłobkowaniem wypełnionym pierwotnie srebrnymi drucikami. Wymiary: dł. 4,2 cm. Datowana: okres wpływów rzymskich, kultura przeworska (ok. 160 n.e.). Odkryta: Chmielów, gm. Bodzechów, cmentarzysko ciałopalne, grób popielnicowy. Obecnie prezentowana w gmachu głównym Muzeum na wystawie „Pradzieje i wczesne średniowiecze Małopolski”. Fot. A. Susuł.
3. Fibula harfowata wykonana z brązu, z kabłąkiem w postaci tarczki ze spiralnie zwiniętego drutu. Wymiary: dł. 7 cm, szer. 5,3 cm. Datowana: starsza faza wczesnej epoki żelaza; kultura łużycką (ok. 700 p.n.e.). Odkryta: Beszowa gm. Łubnice. Obecnie prezentowana w gmachu głównym Muzeum na wystawie „Pradzieje i wczesne średniowiecze Małopolski”. Fot. MAK
4. Fibule dat. na V-VI w.. Wystawa czasowa „Barbarzyńskie Tsunami. Okres Wędrówek Ludów w dorzeczu Odry i Wisły”, prezentowana w 2019 r. w Muzeum Archeologicznym w Krakowie. Fot. A. Tyniec.
5. Fibule dat. na V-VI w.. Wystawa czasowa „Barbarzyńskie Tsunami. Okres Wędrówek Ludów w dorzeczu Odry i Wisły”, prezentowana w 2019 r. w Muzeum Archeologicznym w Krakowie. Fot. A. Tyniec.
6. Fibule dat. na V-VI w.. Wystawa czasowa „Barbarzyńskie Tsunami. Okres Wędrówek Ludów w dorzeczu Odry i Wisły”, prezentowana w 2019 r. w Muzeum Archeologicznym w Krakowie.Fot. A. Tyniec.

7. Figura kobiety (Celtki, ok. 250 p.n.e.) w charakterystycznym stroju. Wierzchnia suknia, z kraciastej wełny tzw. peplos, spięta na ramionach żelaznymi fibulami. 
8. Figura mężczyzny (Celta, ok. 250 p.n.e.) w charakterystycznym stroju. Na ramionach długi, kraciasty, wełniany płaszcz zwinięty pod szyją i spięty na obojczyku żelazną fibulą.