Projekt badawczy pt.
„Transkarpackie relacje kulturowe społeczności kultury badeńskiej z obszarów dorzecza górnej Wisły i słowackiej części Pocisia (3300-2900 BC)”
Finansowanie: Narodowe Centrum Nauki
Jednostka realizująca: Muzeum Archeologiczne w Krakowie
Kierownik projektu: Albert Zastawny
Nr projektu: 2013/09/B/HS3/03401
Czas realizacji projektu: 2014-2016 r.
Wykonawcy:
mgr A. Zastawny (kierownik projektu, analizy archeologiczne),
dr E. Horváthová (główny wykonawca zagraniczny, analizy archeologiczne),
dr hab. M. Lityńska-Zając, prof. IAE PAN (archeobotanika)
dr A. Rauba-Bukowska (analizy mikroskopowe ceramiki)
dr J. Wilczyński (archeozoologia, zabytki kamienne)
mgr B. Grabowska (opracowanie graficzne)
1. Cel projektu
Głównym założeniem projektu jest zbadanie relacji kulturowych pomiędzy skupiskami osadniczymi kultury badeńskiej na obszarach dorzecza górnej Wisły i słowackiej części Pocisia (3300-2900 BC). Obszary te wchodziły w skład środkowoeuropejskiego badeńskiego kręgu kulturowego, którego jednym z wyróżników był silnie zaznaczony regionalizm. Na tym tle badane obszary charakteryzuje obecność zaskakująco bliskich podobieństw w kulturze materialnej i cechach osadnictwa. Odpowiedź na pytanie o przyczyny tych analogii będzie jednym z podstawowych zadań realizacji projektu. Wybór źródeł i postępowanie analityczne podporządkowane zostanie sprawdzeniu dwóch hipotez badawczych, z których jedna zakłada istnienie dwóch równolegle rozwijających się ośrodków osadnictwa o synchronicznym modelu rozwojowym, wspólnej genezie i wspólnym obszarze wyjściowym, a druga (przeciwstawna) – rozwój dwóch rozbieżnych chronologicznie regionów osadniczych o sekwencyjnym modelu rozwoju, z których jeden dał początek drugiemu. Dotychczasowy stan badań i brak odpowiednio przeanalizowanych źródeł uniemożliwiał rozstrzygnięcie tych kwestii. Mają one podstawowe znaczenie dla badań nad genezą kultury badeńskiej w Małopolsce.
Krąg badeński w Europie środkowej w klasycznej fazie rozwoju (3300-2900 BC) (oprac. A. Zastawny)
2. Metodyka badawcza
Podstawową metodą badawczą będzie porównawcza analiza różnych kategorii źródeł związanych z osadnictwem społeczności kultury badeńskiej, zamieszkujących tereny po obydwu stronach Karpat Zachodnich. Do szczegółowych badań wytypowano 39 stanowisk (21 z Polski i 18 ze Słowacji) z materiałami badeńskimi, które zostaną poddane analizom archeologicznym (typologiczno-chronologicznym ceramiki naczyniowej i artefaktów kamiennych), archeozoologicznym, archeobotanicznym, mineralogiczno-petrograficznym ceramiki glinianej oraz badaniom radiowęglowym. W szerszym ujęciu zostaną potraktowane dane do badań nad geografią osadnictwa (łącznie ok. 400 stanowisk), których uwzględnienie umożliwi charakterystykę preferencji osadniczych ludności kultury badeńskiej znad górnej Wisłą i słowackiej części Pocisia.
3. Znaczenie wyników projektu
W badaniach nad kręgiem badeńskim w Europie środkowej nie podejmowano dotąd podobnych, kompleksowych analiz porównawczych cech osadnictwa badeńskiego w sąsiadujących ze sobą regionach geograficznych. Syntezy międzyregionalne dotyczyły tylko wybranych kategorii źródeł, przede wszystkim ceramiki naczyniowej oraz obrządku pogrzebowego. Omawiany projekt zakłada przeprowadzenie analiz zespołu danych różnych kategorii. Będzie to materiał wyjściowy do porównania cech osadnictwa, chronologii, kierunku oddziaływań kulturowych, a także prawidłowości rozwoju skupisk osadniczych. Ustalenia w tym zakresie stanowią aktualnie istotę badań nad kompleksem badeńskim i jego specyfiką, wynikającą z bałkańsko-anatolijskiej genezy oraz rozwoju na obszarach o często zupełnie odmiennych tradycjach kulturowych. Rezultaty i metodyka podjętych badań będą mogły być zastosowane w odniesieniu do innych regionów osadnictwa kręgu badeńskiego w Europie. Wymiernym efektem realizacji projektu będzie opracowanie monograficzne wyników badań oraz publikacje cząstkowe, przygotowywane w trakcie trwania analiz grantowych.
Regiony osadnictwa kultury badeńskiej w Małopolsce i Słowacji wschodniej będące przedmiotem analiz porównawczych (oprac. A. Zastawny)
4. Współpraca międzynarodowa ze Słowacką Akademią Nauk
Omawiany projekt badawczy jest realizowany we współpracy naukowej z Instytutem Archeologii Słowackiej Akademii Nauk w Nitrze. Głównym wykonawcą ze strony słowackiej jest dr Eva Horváthová z koszyckiego oddziału Akademii. Korzyści wynikające z tej współpracy (reguluje ją odrębna umowa) będą odnosić się zarówno do podjętej w niniejszym projekcie tematyki kultury badeńskiej, jaki i problematyki o znacznie szerszym zakresie chronologiczno-przestrzennym. Wynika to z roli obszarów dzisiejszej Słowacji w procesie neolityzacji ziem Polski południowo-wschodniej. Współpraca ta zapewni polskim badaczom dostęp do materiałów ze stanowisk Kotliny Karpackiej, z drugiej natomiast strony umożliwi archeologom słowackim przeprowadzenie szeregu analiz specjalistycznych w polskich laboratoriach badawczych. Istotne w ramach współpracy międzynarodowej jest też wspólne zobowiązanie do upowszechniania wyników charakteryzowanego projektu i ich naukowej publikacji.
autor tekstu: Albert Zastawny
