Rozbite skarbonki stanowią ostateczny dowód zakończenia procesu oszczędzania. Właśnie w takiej formie najczęściej są identyfikowane podczas badań archeologicznych. Ich fragmentaryczność zapewne była spowodowana destrukcją i chęcią wydobycia monet jeszcze w przeszłości (lub ewentualnie jest wynikiem warunków postdepozycyjnych). Prezentowana skarbonka ceramiczna (nr inw. MAK/K/202/2:1) została pozyskana podczas badań realizowanych przy ul. Olszewskiego 2 w Krakowie. W wyniku prac odsłonięto pozostałości dołu chłonnego, w obrębie którego znaleziono zespół późnośredniowiecznej (XV w.) ceramiki, w tym wiele naczyń zachowanych w całości.
Skarbonka charakteryzuje się przysadzistością. Baniasty egzemplarz miał następujące wymiary: wysokość – 6,3 cm; średnica maksymalnej wydętości – 6,2 cm; średnica dna – 4,6 cm. Otwór na monety o formie podłużnej szczeliny miał długość co najmniej 2,7 cm, a szerokość ok. 0,2 cm. Do skarbonki zapewne zbierano monety. Zmierzone średnice jednych z większych późnośredniowiecznych numizmatów to m.in. 3 cm dla półgroszy litewskich. Inne, nieco mniejsze przykłady charakteryzuje średnica: 1,8-2,15 cm (półgrosze krakowskie), 2,7 cm (grosz krakowski); 1,2-1,3 cm (denary litewskie); 2 cm (półgrosze litewskie); 2,2 cm („dukat Łokietka”), 1,95-2,43 cm; 1,05-2,56 cm; 2,0-2,41 cm; 2,0-2,28 cm; 1,79-2,05 cm (półgrosze koronne); 1,1-1,43 cm; 1,02-1,47 cm; 1,05-1,36 cm; 1,0-1,54 cm; 1,06-1,4 cm (denary koronne).
Opisywaną skarbonkę wykonano z gliny żelazistej wypalonej w atmosferze utleniającej nadającej powierzchni kolor jasnopomarańczowy. Na podstawie śladów zachowanych na powierzchni wyrobu można określić, że egzemplarz uformowano przy wykorzystaniu koła garncarskiego. Górną partię zapewne ukształtowano poprzez utworzenie niewielkiej misy, której pierwotne dno stawało się w dalszym etapie guzkiem wieńczącym wyrób. Po zlepieniu dwóch części wycinano otwór na monety. Omawiany egzemplarz pokryto szkliwem zielonym niemal na całej jego powierzchni, pomijając partię przydenną. Ceramiczna skarbonka reprezentuje cechy wyrobów charakterystycznych dla lokalnej wytwórczości garncarskiej.
Opracowanie merytoryczne: Jadwiga Olbrot
Opracowanie graficzne: Anna Piwowarczyk
RYCINY
ryc. 1. Skarbonka ze zbiorów Muzeum Archeologicznego w Krakowie (fot. J. Olbrot).
ryc. 2. Skarbonka ceramiczna znaleziona podczas nadzorów archeologicznych prowadzonych przy ul. Olszewskiego 2 w Krakowie (fot. J. Olbrot).
ryc. 3. Plan z zakresem terenu objętego nadzorem archeologicznym (zaszrafowane pole) w latach 1979-1982 (źródło: Archiwum Działu Archeologii Średniowiecza i Czasów Nowożytnych MAK).
ryc. 4., 5. Różnorodność form późnośredniowiecznych i wczesnonowożytnych skarbonek ceramicznych z terenu południowej Polski (oprac. J. Olbrot na podstawie B. Kostuch 2007, M. Łyczak 2015, K. Wachowski, L. Marek 2013, D. Niemiec 2017, A. Mikołajczyk 1977, M. Szewczyk-Wojtasiewicz 2007).
ryc. 6. Grafika Pietera van der Heydena z 1570 r. zawierająca wyobrażenie postaci trzymającej baniastą skarbonkę (nieco przypominającą prezentowany egzemplarz) i zbierającej datki od publiczności obserwującej przedstawienie popularnej sztuki z motywem ślubu (źródło: domena publiczna).
BIBLIOGRAFIA
– W. Kic 1990, Opracowanie wyników nadzoru archeologicznego prowadzonego w latach 1979-1982, t. 1 [m-pis w Archiwum Działu Archeologii Średniowiecza i Czasów Nowożytnych MAK]
– R. Kiersnowski 1984, Okres wielkich reform monetarnych XIII i XIV wieku [w:] „Mennictwo średniowieczne. Zarys mennictwa europejskiego”, t. VII, red. S. Kubiak B. Haczewska, R. Kiersnowski, S. Kubiak, S. Suchodolski, s. 169- 232.
– E. Kopicki 1974, Katalog podstawowych typów monet i banknotów Polski oraz ziem historycznie z Polską związanych. T. I. Średniowiecze. Cz. 1. Monety królów i książąt polskich 960-1501 r.
– S. Kubiak 1984, Okres stabilizacji w mennictwie europejskim w XV wieku [w:] „Mennictwo średniowieczne. Zarys mennictwa europejskiego”, t. VII, red. S. Kubiak B. Haczewska, R. Kiersnowski, S. Kubiak, S. Suchodolski, s. 233-306.
– M. Łyczak 2015, Skarbonki ceramiczne z krakowskich badań archeologicznych [w:] „Notae Numismaticae”, t. 10, s. 249-259.
– A. Wałowy 1979, Późnośredniowieczne garncarstwo krakowskie w świetle źródeł archeologicznych [w:] „Materiały Archeologiczne”, t. 19, s. 5-151.