Kafel – grzewczy element wystroju wnętrza

Prezentowany kafel (nr inw. MAK/K/108/8) stanowił jeden z elementów budujących dekoracyjne urządzenie grzewcze – piec kaflowy. Pozostałości tego typu małej architektury identyfikowane są w czasie badań archeologicznych już w nawarstwieniach późnośredniowiecznych. W 1967 roku, podczas prac prowadzonych przy ul. Jagiellońskiej 7a, z wypełniska wkopu (zapewne dołu chłonnego) wydobyto m.in. ceramikę naczyniową i kafle. Pozyskano także drewniany przedmiot, który został poddany szczegółowym analizom specjalistycznym. W wyniku badań określono chronologię zespołu zabytków na okres końca XV w. i początku XVI w.

Opisywany kafel pierwotnie umieszczony był w środkowej partii ściany skrzyni pieca zdobionego motywami heraldycznymi. Głównym motywem dekoracji jest postać rycerza na koniu. Wyobrażenie przypomina jeźdźca z godła Pogoń. Koń ukazany został w galopie. Rycerz przedstawiony jest w pełnym uzbrojeniu, m.in. z hełmem czy ostrogami. Nad głową (w prawej, uniesionej dłoni) trzyma miecz. W górnej partii, po stronie prawej (heraldycznie) przedstawiono herb Dębno. Na tarczy gotyckiej odwzorowano krzyż z łękawicą pod lewym ramieniem.

Analogicznie zdobiony kafel znajduje się w zbiorach Muzeum Krakowa. Jego w pełni zachowane lico zawiera także tarczę z Orłem. Możliwe, że oba kafle (znajdujące się w kolekcjach Muzeum Krakowa oraz Muzeum Archeologicznego w Krakowie) zostały wykonane w tym samym warsztacie, przy użyciu tej samej matrycy lub ewentualnie inspiracją przedstawienia było wspólne źródło ikonograficzne. Motyw rycerza na koniu, a także motyw Pogoni, stosunkowo często zdobił gotyckie egzemplarze identyfikowane w różnych rejonach Polski. Kafle stanowiły wyjątkowy element dekoracji świadczącej o statusie właściciela oraz jego przynależności terytorialnej i grupowej, a także kulturowej. 

Kafel wykonano z dwóch części: płytki uformowanej w matrycy oraz komory wykonanej na kole garncarskim. Egzemplarz wyrobiono z gliny żelazistej, uzyskującej po wypale w warunkach utleniających kolor pomarańczowawy. Masa garncarska zawierała domieszkę drobno- i średnioziarnistego piasku. Podczas formowania nadano płytce kształt zbliżony do kwadratu (o bokach 20,4 x 19,9 cm). Wypukła dekoracja reliefowa o grubości ok. 1,9 cm została odciśnięta w matrycy. Na wewnętrznej stronie płytki licowej zaobserwowano ślady wygładzania powierzchni. Ornament pokryto szkliwem ciemnozielonym. Wykonana na kole garncarskim komora otwarta miała głębokość 11,4 cm. Komorę z licem połączono na styk i wzmocniono wałeczkiem gliny od wewnątrz. Na wewnętrznej partii kafla zaobserwowano ślady okopcenia.

W podobny sposób wykonano inny kafel znaleziony w dole chłonnym przy ul. Jagiellońskiej 7a. Egzemplarz dekorowany był sześciopłatkową rozetą na gotyckiej tarczy. Cechy technologiczno-techniczne oraz stylistyczne dekoracji kafli wskazują, że piec użytkowano w okresie kiedy style gotyku i renesansu się przenikały. Urządzenie grzewcze stanowiło wyjątkowy element małej architektury jednego z budynków. Wzbogacało wystrój wnętrza zapewne kamienicy przy ul. Jagiellońskiej w Krakowie.

Opracowanie merytoryczne: Jadwiga Olbrot

Opracowanie graficzne: Anna Piwowarczyk