Depozyt siekier brązowych z Pławowic

Zabytkiem, który chcielibyśmy Państwu zaprezentować tym razem, jest depozyt siekier brązowych, zwany także skarbem, znaleziony w Pławowicach, w gminie Nowe Brzesko. Został pozyskany podczas badań weryfikacyjnych prowadzonych w 2013 roku przez Tomasza Rodaka, pracownika Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Z racji braku bliższej lokalizacji miejsca znalezienia siekier nie jest możliwe przyporządkowanie skarbu do jednego z kilku stanowisk archeologicznych znajdujących się w tej miejscowości.

Na depozyt odkryty w Pławowicach składają się cztery siekiery: trzy zachowane w całości i jedna w niewielkim fragmencie tulei z uszkiem. Pierwsza z nich, najmasywniejsza, jest zbliżona do typu Kowalenko. Jest w przekroju klinowata, bez żadnego zdobienia, natomiast na całej powierzchni widoczne jest jej przekuwanie. To niecodzienne zjawisko w przypadku przedmiotów brązowych.

Ten zabytek jest najmłodszym z całego depozytu – datuje się go na koniec IV okresu epoki brązu (okres Ha B1), kiedy tereny w okolicach miejsca znalezienia były zajmowane przez ludność grupy górnośląsko-małopolskiej kultury łużyckiej. Z pewną dozą prawdopodobieństwa można sądzić, że to właśnie ci ludzie zdeponowali skarb w rejonie Pławowic.

Kolejne trzy siekiery można określić jako siekiery z prostą krawędzią tulei w wariantach odpowiednio A, B i C według J. Kuśnierza. Wszystkie datowane są na końcówkę III i IV okres epoki brązu (okres Ha A1-B1).

Pierwszą z nich, łączoną z wariantem A, jest siekiera z prosto wykrojoną tulejką i pogrubionym brzegiem jej wylotu, przy którym znajduje się niewielkie uszko. Poniżej wylotu siekierka jest nieco zwężona, a następnie rozszerza się ku prawie prostemu ostrzu. Przekrój przedmiotu jest klinowaty. Poniżej wylotu znajduje się ornament plastyczny w postaci trzech żeberek, z których każde ułożone jest w literę V, przeciętych pośrodku dodatkową linią. Sama siekierka jest zachowana w dobrym stanie i widać na niej pewne cechy związane z jej produkcją: w miejscu, gdzie stykała się forma odlewnicza, nie usunięto należycie nadlewek z brązu, co widoczne jest szczególnie przy uszku. Powierzchnia przy ostrzu z obu stron jest przekuwana, co zapewne miało zwiększyć jej wytrzymałość podczas pracy.

Siekierka, którą można łączyć z wariantem B według J. Kuśnierza, również ma prosto wykrojoną tulejkę, której brzeg jest pogrubiony i znajduje się przy nim niewielkie uszko. Poniżej, w odległości ok. 1 cm, znajduje się żeberko biegnące równolegle do brzegu tulei, od którego odchodzą trzy, słabo widoczne żeberka ułożone w literę V. Siekiera od brzegu jest zwężona, rozszerzając się przy nieco łukowatym ostrzu. Na powierzchni siekiery widoczne jest kilka rys: znajdują się poniżej ostrza i na brzegu tulei. Poniżej uszka znajduje się przebicie siekiery na wylot, możliwe, że służące do lepszego zamontowania narzędzia na trzonku. Omawiany przedmiot był z całą pewnością dobrze i starannie wykonany – między innymi usunięto nadlewki brązu w miejscu styku formy odlewniczej. W przeciwieństwie do dwóch poprzednich ta siekierka nie była przekuwana, jednak podobnie jak wcześniej omawiane ma ślady świadczące o jej użyciu.

Ostatnim elementem skarbu z Pławowic jest niewielki fragment brzegu tulei i uszka, który można bardzo ostrożnie połączyć z wariantem C siekier z prostą krawędzią tulei. Sam element pozwala sądzić, że brzeg tulei był pogrubiony, a poniżej znajdowały się ułożone równolegle do niego dwa żeberka. Przy brzegu znajduje się uszko służące do zamontowania siekiery na trzonku. O braku staranności produkcji może świadczyć fakt, że miejsce łączenia się formy odlewniczej nie zostało należycie oczyszczone z nadlewki. Z racji tego, że jest to niewielki fragment całego przedmiotu, nie można opisać go bardziej szczegółowo.

Teraz chcielibyśmy Państwu opowiedzieć nieco na temat produkcji tej kategorii przedmiotów.

Siekiery z tulejką były wykonywane w formach dwuczęściowych z kamienia. Łączono je zapewne przy użyciu tzw. kołków ustalających, a następnie obwiązywano, aby forma się nie rozdzieliła. Następnie wlewano do niej brąz i zatykano czopem, aby stworzyć tulejkę. Po zastygnięciu brązu siekierkę wyciągano, oczyszczano z nadlewek (co również widać na opisywanych przedmiotach), ostrzono i czasem kuto (co również widać na opisywanych przedmiotach). Następnie siekierę montowano na trzonku, który wkładano w jej tuleję, a dla lepszej stabilizacji związywano oba elementy sznurkiem (do tego służyło uszko przy krawędzi tulei).

Omawiany depozyt nie jest jedynym znaleziskiem siekier z Pławowic — w 2004 roku do Muzeum Archeologicznego w Krakowie zgłosiła się osoba, która była w posiadaniu dwóch siekier z brązu. W przeciwieństwie do omawianych w tym tekście nie były one pokryte patyną — ta została zdjęta z niewiadomych przyczyn. Po opracowaniu przedmioty zwrócono właścicielowi, a w 2007 roku ukazał się artykuł Ireny Wójcik omawiający te zabytki.

Warto zauważyć, że oba skarby można datować na ten sam przedział czasowy. Oba znaleziska można łączyć też z grupą górnośląsko-małopolską kultury łużyckiej. Nie wiadomo jednak, czy pierwotnie stanowiły one jeden depozyt, czy też dwa osobne.

Adam Zahacki