NIEBEZPIECZNY GROT BEŁTU KUSZY

Od XI w. kusza zaczęła pełnić coraz większą rolę w Europie. Rozpowszechnioną w późnym średniowieczu broń strzelczą wykonywano w przeważającej większości z materiałów organicznych, zatem z surowców łatwo ulegających zniszczeniu. Jednak do dziś zachowały się w stosunkowo dużej ilości wyrzucane z kuszy metalowe groty bełtów.

Prezentowany egzemplarz (nr inw. MAK/S/30/5) znaleziono w sierpniu 1975 roku podczas badań ratowniczych realizowanych na terenie zamku w Dobczycach. Prace prowadzono pod kierunkiem Stanisława Buratyńskiego. Grot wydobyto w rejonie murów, na głębokości 270-280 cm poniżej poziomu gruntu, w nawarstwieniach datowanych na czasy nowożytne.

Porównując groty broni miotającej, metalowe elementy bełtów wydają się być stosunkowo ciężkie. Waga egzemplarza z Dobczyc to 37 g. Pod względem typologicznym omawiany grot można zaklasyfikować jako przykład z tulejką (typ I wg A. Nadolskiego; zob. 1954, s. 65). Niestarannie skuta tulejka zapewne osadzona była na końcu długiego promienia wykonanego z materiału organicznego. Prezentowany egzemplarz charakteryzuje się smukłym liściem, w przekroju romboidalnym. Jego wymiary to: długość – 9,5 cm; szerokość liścia – 2 cm; maksymalna średnica tulei – 1,13 cm; głębokość tulei – 2,2 cm.

Groty bełtów są dowodem obecności zbrojnych w Dobczycach. Kusza mogła być wykorzystywana podczas walk toczonych w rejonie zamku, być może w pobliżu murów, przy których odkryto prezentowane egzemplarze. Na podstawie źródeł historycznych wiemy, że ta broń miotająca była wyjątkowo skuteczna. Opisywała to m.in. Anna Komnena, córka cesarza bizantyńskiego Aleksego I Komnena w Aleksjadzie.

Cangra jest to łuk barbarzyński […] Z tego wpustu wylatują różnego rodzaju strzały. Wkładane doń strzały są bardzo krótkie, lecz za to niezwykle grube, zakończone u szpica ciężkimi żelaznymi nasadkami. Strzały wypuszczone gwałtownie mocą cięciwy napiętej z wielkim wysiłkiem, jeśli już trafią w jakikolwiek cel, nie odbijają się w kierunku, skąd zostały wystrzelone, lecz przebijają na wylot tarczę czy pancerz z grubego żelaza i lecą dalej. Oto dlaczego lot tego rodzaju strzał jest silny i nie do powstrzymania. Taki pocisk przebił już nawet brązowy posąg, a jeśli trafi w mur potężnego miasta, to albo ostrze jego wyjdzie na zewnątrz, po drugiej stronie, albo cały wejdzie do muru, tak że go nie widać. Cangra działa tak, jakby strzelał sam diabeł. Umiera od razu, nie czując uderzenia, tak jest ono silne.

Zróżnicowane groty bełtów (dobierane w zależności od rodzaju zwierzyny) wykorzystywano również w celach łowieckich. Szczególnie w nowożytności kusze były częściej używane podczas polowań.

Opracowanie merytoryczne: Jadwiga Olbrot

Zdjęcia zabytku: Bogumił Pilarski

Opracowanie graficzne: Anna Piwowarczyk