Wystawa prezentuje najstarsze zabytki architektury w Polsce w postaci monumentalnych grobowców kujawskich zbudowanych w epoce kamienia, ok. 5500 lat temu. Budowle te przez tysiąclecia były charakterystycznym i wyróżniającym się elementem krajobrazu Kujaw, Pomorza, Ziemi chełmińskiej i wschodniej Wielkopolski. Większość z nich została bezpowrotnie zniszczona w  XIX w. i w początkach XX wieku. Do naszych czasów przetrwały nieliczne. Obecnie z megalitami można zapoznać się w Parku Kulturowym Wietrzychowice i Parku Kulturowym Sarnowo, gdzie są one udostępnione do zwiedzania.

Kujawskie monumenty nazywane często megalitami (od greckich słów megas – wielki i lithos – kamień) budowano jako miejsca pochówku elity religijnej lub politycznej rolników z epoki kamienia. Nad grobami wznoszono nasypy ziemne,  o długości często przekraczającej 100 m. Nasypy te były ograniczane obstawami kamiennymi budowanymi z wielkich wielotonowych głazów, które nadawały grobowcom kształt wydłużonego trapezu lub trójkąta.   

Szczególnie ważną rolę w poznaniu i ochronie grobowców kujawskich od połowy XX wieku odgrywa Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi. W latach 1934-1974, pod kierunkiem prof. dr hab. Konrada Jażdżewskiego zbadało najlepiej zachowane megality położone na terenie południowych Kujaw. Następnie Muzeum doprowadziło do powstania rezerwatów archeologicznych w Sarnowie i Wietrzychowicach, w których znalazły się w pełni zrekonstruowane grobowce, tzn. przywrócono im wielkość i wygląd jakie miały w epoce kamienia. W 2006 r. i 2010 r.  rezerwaty te, z inicjatywy samorządu Gminy Izbicy Kujawskiej i Gminy Lubraniec zostały przekształcone w Park Kulturowy Wietrzychowice i Park Kulturowy Sarnowo.

W aranżacji wystawy, obok prezentacji zabytków odkrytych w grobowcach (zbiory Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi), ważną rolę odgrywa makieta cmentarzyska megalitycznego, rekonstrukcja grobu oraz wielkoformatowe wydruki zdjęć dokumentujących historię badań i stan obecny megalitów. Wystawa zawiera  rozbudowaną warstwę informacyjną pokazywaną w postaci multimedialnej oraz posterów.

Piotr Papiernik

Organizatorzy wystawy:

Muzeum Archeologiczne i Etnograficzne w Łodzi

Fundacja Badań Archeologicznych Imienia Profesora Konrada Jażdżewskiego

Samorządy Gminy Izbica Kujawska i Gminy Lubraniec

Autorzy wystawy:

Dr Piotr Papiernik i mgr Elżbieta Górska z Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi