Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego
„Fenomen miejsca – nekropola kurhanowa z neolitu, epoki brązu i wczesnego średniowiecza w Guciowie” – opracowanie materiałów z badań wykopaliskowych prowadzonych na Roztoczu przez Muzeum w latach 1959-1965. Projekt jest finansowany przez Narodowy Instytut Dziedzictwa i zostanie zakończony w 2018 r. publikacją książkową.
Wykopaliska w Guciowie
Wieś Guciów, gm. Zwierzyniec, pow. zamojski położona jest w malowniczej dolinie górnego Wieprza. Na jego prawym, wyniesionym nad okoliczne łąki brzegu, znajdowało się duże cmentarzysko kurhanowe. Najstarsze kopce ziemne usypały tu społeczności tzw. kultury ceramiki sznurowej, zapewne ok. 2500 lat. p.n.e. Jednak dopiero w czasach epoki brązu, grupy tzw. kultury trzcinieckiej (1700-1200 p.n.e.) wzniosły zapewne kilkadziesiąt kopców, pod którymi pochowano zmarłych. Miejsce było wykorzystywane również we wczesnym średniowieczu, może nawet od VII w. Użytkowano je do X-XI w. W kurhanach znaleziono groby ciałopalne Słowian zamieszkujących wtedy okolice Guciowa wkopane w istniejące nasypy.
W latach 1959-1965 w Guciowie prowadzono duże badania archeologiczne. Z ramienia Muzeum Archeologicznego w Krakowie prowadziła je Renata Rogozińska-Goszczyńska. W różnych stopniu przebadała około 30 kurhanów i zapewne również wydm. Nie zawsze łatwo je rozróżnić, zwłaszcza gdy są zniszczone. Obecnie teren cmentarzyska jest całkowicie zalesiony. 60 lat temu teren wyglądał inaczej, w znacznej mierze był uprawiany, o czym świadczą fotografie wykonane w tamtym czasie. Niewiele jest już dobrze zachowanych kopców. Większość nie oparła się upływowi czasu – zostały zniszczone głównie przez orkę.
Najbardziej oryginalny był grób z epoki brązu odkryty pod nasypem kurhanu XIII. W przeciwieństwie do pozostałych grobów ciałopalnych, ten był szkieletowy. Zawierał szczątki pięciu osób: kobiety w wieku 20-30 lat, prawdopodobnie mężczyzny w wieku 16-18 lat, mężczyzny w wieku 50-60 lat, dziecka w wieku 8-9 lat i mężczyzny w wieku 30-40 lat. Na dwóch czaszkach stwierdzono otwory, które powstały w wyniku uderzenia tępym narzędziem. Być może uderzenia te były bezpośrednią przyczyną śmierci. Nie sposób dziś rozstrzygnąć, czy mamy do czynienia z zadokumentowaniem dramatycznych wydarzeń jakie zaszły w Guciowie w XV w. p.n.e., czy też jest to ślad nieznanych rytuałów.
W kurhanach nie znaleziono cennych przedmiotów. W większości były to ułamki naczyń glinianych. Całe okazy zdarzały się rzadko. Te z epoki brązu były lepione w ręku. Naczynia średniowieczne toczono na kole garncarskim. Ponadto zebrano też ok. 400 zabytków krzemiennych. Oprócz nich znaleziono kilka przedmiotów związanych z tkactwem – przęślików i ciężarków tkackich, które są datowane na epokę brązu.
Cmentarzysko było raczej ubogie. Jednak wyroby ceramiczne i krzemienne stały się cennym źródłem do badań naukowych i opracowania materiałów wydobytych ponad pół wieku temu w Guciowie. Ich wykonanie było możliwe dzięki uzyskaniu dofinansowania z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (priorytet Ochrona zabytków archeologicznych) i Samorządu Województwa Małopolskiego. Wyniki opublikowano w książce pt. Fenomen miejsca – nekropola kurhanowa z neolitu, epoki brązu i wczesnego średniowiecza w Guciowie.
