“Archeologiczne opowieści z Małopolski i nie tylko…”
Brązowe, karbowane ozdoby obręczowe należały do najpopularniejszych ozdób używanych przez celtyckie kobiety.
Poniżej prezentujemy jedną z bransolet znalezioną na stanowisku Kraków Nowa Huta – Mogiła w miejscu, gdzie dzisiaj znajduje się Szpital im. Stefana Żeromskiego.
Kraków-Nowa Huta-Mogiła stan. 1, gm. Kraków – szpital S. Żeromskiego
Kiedy w 1951 r. na polach wsi Mogiła, położonych na zachód od klasztoru Cystersów rozpoczynano budowę Szpitala im. S. Żeromskiego, nikt nie mógł przypuszczać, że w tym miejscu istniały w odległej przeszłości duże i bogate osady, w tym także jedna z najwcześniejszych w Polsce osad słowiańskich. Teren stanowiska, obejmujący powierzchnię ok. 5 ha, położony jest ok. 2 km na północ od Wisły, na piaszczystej terasie nadzalewowej, opadającej łagodnie w kierunku rzeki. Ratownicze badania archeologiczne, prowadzone równolegle z budową kompleksu szpitalnego, prowadzono tu w latach 1951-1960, 1962-1963. Ich autorami byli: Stanisław Buratyński, Renee Hachulska-Ledwos, Emil Hachulski, Zenon Woźniak, Stefan Wołczyk. Rozległy, rozciągnięty na ponad 0,5 km wzdłuż załomu terasy teren zamieszkiwany był w czasach neolitu, epoce brązu i wczesnej epoce żelaza, w okresie lateńskim, okresie rzymskim oraz we wczesnym średniowieczu.
Kraków-Nowa Huta-Mogiła site No. 1, commune Kraków – S. Żeromski hospital
When the construction of the S. Żeromski Hospital began in 1951, in the fields of the village of Mogiła located to the west of the Cistercian Monastery, no one could have imagined that in the distant past there had been extensive and rich settlements there, including one of the earliest Slavic settlements in Poland. The area of the site, covering approx. 5 ha, is located approx. 2 km north of the Vistula, on a sandy alluvial terrace gently sloping towards the river. Archaeological rescue excavations, carried out in parallel with the hospital complex construction, took place in 1951-1960, 1962-1963. Their authors were: Stanisław Buratyński, Reneè Hachulska-Ledwos, Emil Hachulski, Zenon Woźniak, and Stefan Wołczyk. The vast area, stretching over 0.5 km along the slope of the terrace, was inhabited in the Neolithic, Bronze Age and Early Iron Age, La Tène Period, Roman Period, and Early Middle Ages.
Faza lateńska
Na przełomie IV i III w. p.n.e. na teren dzisiejszej Mogiły przybyła grupa Celtów. O istnieniu niewielkiego osiedla i cmentarzyska z tego czasu świadczą charakterystyczne fragmenty naczyń grafitowych oraz ozdoby, w tym bransolety brązowe i sapropelitowe, które stanowiły zazwyczaj elementy wyposażenia celtyckich grobów kobiecych. Duża, prężnie rozwijająca się osada celtycka funkcjonowała w Mogile na przełomie er. Wykopaliska przyniosły odkrycie pozostałości kilkudziesięciu chat półziemiankowych, jam zasobowych i innych obiektów gospodarczych, w których znaleziono liczne zabytki z tego czasu, przede wszystkim wielką liczbę fragmentów naczyń lepionych w ręku oraz naczyń toczonych na kole, typowych dla późnoceltyckich warsztatów garncarskich. W jednej z półziemianek odkryto fragmenty glinianych foremek menniczych ze śladami elektronu – stopu złota i srebra, z którego bito późne monety celtyckie, tzw. statery. Przywilej bicia monet mieli u Celtów jedynie władcy-„królowie”. Istnienie lokalnego mennictwa jest więc dowodem wiodącej roli osady mogilskiej w społeczności zamieszkującej w tym czasie okolice Krakowa.
La Tène Period phase
At the turn of the 3rd and 4th centuries BC, a group of the Celts came to the area of today’s Mogiła. The existence of a small settlement and cemetery from that time is attested by the characteristic fragments of graphite vessels and ornaments, including bronze and sapropelite bracelets, which were usually elements of Celtic women’s graves goods. A large, dynamically developing Celtic settlement flourished in Mogiła at the turn of the eras. The excavations led to the discovery of the remains of several dozen half-sunken huts, storage pits, and other economic buildings in which numerous relics from that time have been found. Above all, a large number of fragments of turned on wheel pottery and hand-made pottery, typical of late-Celtic pottery workshops. In one of the pit-houses, fragments of clay minting moulds with traces of an electron were discovered – an alloy of gold and silver, from which late Celtic coins were minted, the so-called staters. Only the rulers or „kings” had the privilege of minting coins. The existence of the local coinage is therefore evidence of the leading role of the Mogiła settlement in the community living in the vicinity of Krakow at that time.
Bransoleta
Zabytek odkryto w warstwie kulturowej, poza obszarem zwartej zabudowy osady grupy tynieckiej w Krakowie-Mogile. Uznawany jest za element wyposażenia zniszczonego grobu kobiecego, najpewniej szkieletowego, pochodzącego z początków III w. p.n.e. Ozdoba jest otwarta, o zgrubiałych płasko ściętych końcach, a jej kabłąk zdobią charakterystyczne zgrubienia-żeberka. Brązowe, karbowane ozdoby obręczowe, pełniące zazwyczaj funkcję nagolenników, rzadziej bransolet, należały do jednego z najpowszechniejszych typów ozdób kobiet celtyckich w młodszym odcinku okresu wczesnolateńskiego. Podobne ozdoby znaleziono m.in. w grobach szkieletowych na Śląsku. Zazwyczaj kobiety nosiły parę identycznych nagolenników, być może więc drugi z pary zaginął. Domniemany grób, którego śladem jest opisywana ozdoba, jest jednym z najstarszych grobów celtyckich w Małopolsce. Można też przypuszczać, że pierwotnie istniało w Mogile większe cmentarzysko z tego czasu, a nie tylko pojedynczy pochówek.
Bracelet
The artefact was discovered in the cultural layer, outside the densely built-up area of the Tyniec group settlement in Krakow-Mogiła. It is considered an element of damaged women’s grave furnishings, most likely a skeleton grave, from the beginning of the 3rd century BC. The ornament is open, with flat-cut, thickened terminals, and its bow is decorated with characteristic knobs/ribs. Bronze, segmented hoop ornaments, usually serving as anklets, or more rarely, bracelets belonged to one of the Celtic women’s most common types of ornaments in the Early Latin Period. Similar ornaments were found, among others, in skeletal graves in Silesia. Usually, women wore a pair of identical anklets, so perhaps the other pair is missing. The potential grave, the trace of which is the ornament, is one of the oldest Celtic graves in Małopolska. It can also be assumed that there was originally a more extensive burial ground in Mogiła from that time and not just a single burial.
Celtowie – kim byli? Jakie innowacje wprowadzili? Zapraszamy do obejrzenia naszych filmów z wystawy “Pradzieje i wczesne średniowiecze Małopolski”.