“Archeologiczne opowieści z Małopolski i nie tylko…”
Zapowiadany, nowy popularnonaukowy portal pod nazwą „Archeologiczny Atlas Małopolski” prezentować będzie informacje o blisko 400 wybranych stanowiskach i zabytkach odkrytych w ich obrębie. Portal stanowić będzie skarbnicę wiedzy o pradziejach i wczesnym średniowieczu Małopolski.
Dla każdego z 12 okresów przedstawiamy wybrane stanowisko archeologiczne z portalu i pochodzący z niego zabytek prezentowany na naszej wystawie.
Poniżej prezentujemy wybrane informacje z portalu “Archeologiczny Atlas Małopolski” o stanowisku z okresu górnego paleolitu w miejscowości Wierzchowie – ok. 21 000 lat p.n.e.
Wierzchowie stan. 1, gm. Wielka Wieś – Jaskinia Mamutowa (Jaskinia Wierzchowska Dolna)
Jaskinia Mamutowa (znana również jako Wierzchowska Dolna) jest jednym z najcenniejszych stanowisk dokumentujących osadnictwo z epoki kamienia w Polsce. Jest jaskinią krasową, położoną w pobliżu wsi Wierzchowie, w skalistych ścianach wzniesienia Berdo, które w tym miejscu tworzy zbocza Doliny Kluczwody. Stanowisko znajduje się na wysokości 370 m n.p.m., 15 m nad dnem doliny. Wychodzące na południe wejście jaskini utworzone jest przez efektowny łuk skalny. Jaskinia składa się z jednej komory i dwóch korytarzy (łącznie 51 m). Stanowisko po raz pierwszy badane było w latach 1873-1881 przez Jana Zawiszę, który wydobył znaczną część sedymentów w wewnętrznej części jaskini (komora i korytarze). Udokumentował bogaty zestaw wyrobów krzemiennych, a także wyjątkowo cenne wyroby kościane, a wyniki swoich prac referował na najważniejszych międzynarodowych sympozjach naukowych tamtych czasów. W 1913 r. jaskinię badał Leon Kozłowski, który z kolei skupił się na tarasie przed jaskinią. W latach 1957-1974 odbyły się systematyczne badania wykopaliskowe prowadzone przez Stanisława Kowalskiego z Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Zbadał on obszar wejścia do jaskini, a także jej wewnętrzną część, co pozwoliło zrekonstruować stratygrafię tego stanowiska.
Faza górnopaleolityczna
Znaleziska dokumentujące zasiedlenie jaskini we wczesnym okresie górnego paleolitu są stosunkowo liczne. Reprezentują one kulturę oryniacka. Niestety, badania prowadzone w XIX w. zgodnie z ówczesną metodologią nie pozwoliły na rozpoznanie stratygrafii stanowiska. W związku z czym zbiór znalezisk łączonych z tą kulturą obecnie może być jedynie rekonstruowany. Z pewnością są one reprezentowane ze względu na charakterystyczne wyroby krzemienne – drobne rdzenie, drapacze i rylce, które z powodu charakterystycznego, mocno podgiętego kształtu zostały nazwane łódkowatymi. Z tą kulturą możemy łączyć znaczną część wyjątkowo interesujących wyrobów kościanych ze stanowiska. Szczególnie dwa charakterystyczne dla kultury oryniackiej, długie, wykonane z ciosu mamuta ostrza kościane, które w literaturze określone są jako typ Mladeč. Szereg dat radiowęglowych, uzyskanych z węgli drzewnych, jak i bezpośrednio z ostrzy kościanych, datują ten okres na ok 35 tys. lat temu. Ze względu na fakt, że zaledwie kilka z tych zabytków zostało wydobytych w trakcie metodycznych poszukiwań, niewiele można powiedzieć na temat charakteru osadnictwa w jaskinia. Prawdopodobnie było to obozowisko podstawowe, rozlokowane wokół umieszczonego centralnie w jaskini stałego paleniska.
Zawieszka
Ozdoba wykonana jest z zęba zwierzęcego, najprawdopodobniej siekacza wilka. Ze względu na wykonany otwór, interpretowana jest jako zawieszka. Datuje się ją na okres paleolitu górnego i wiązana z kulturą grawecką, tj. ok. 28000 lat p.n.e. Jej długość wynosi 24 mm.
Wierzchowie site 1, commune Wielka Wieś – Mamutowa Cave, (Wierzchowska Dolna Cave)
Mamutowa (mammoth’s) Cave (also known as Wierzchowska Dolna cave) is one of the most valuable sites related to Stone Age settlement in Poland. It is karst cave near the village of Wierzchowie, in rocky Berdo hill elevations, which form here the Kluczwoda valley. The site is located at an altitude of 370 m above sea level, 15 m above the valley floor. The south-facing entrance to the cave is made by an eye-catching arc. The cave consists of one chamber and two corridors (51 m in total). The site was first investigated between 1873 and 1881 by Jan Zawisza, who excavated some sediments in the internal part of the cave (chamber and corridors). He documented a rich set of flint tools as well as valuable bone products – findings he referred at the most important, international symposia of that time. In 1913, the cave was explored by Leon Kozłowski, who focused on the terrace in front of the cave. In the years 1957-1974 systematic excavations were conducted by Stanisław Kowalski from the Archaeological Museum in Krakow. He examined the area of the cave entrance and also its internal part what led to obtain a stratigraphy of this site.
Upper Paleolithic phase
Finds documenting the cave’s settlement in the early Upper Paleolithic period are relatively numerous. They represent the aurignac culture. Unfortunately, the research conducted in the 19th century in accordance with the methodology of that time did not allow to recognise the stratigraphy of the site. Therefore, the collection of finds associated with this culture can now only be reconstructed. They are certainly represented due to the characteristic flint products – fine cores, scratchers and styluses which, due to their characteristic, strongly curved shape, have been called boat-shaped. We can associate with this culture a large part of the extremely interesting bone products from the site. Especially two characteristic of the aurignac culture, long bone blades made of mammoth tusk, which in the literature are referred to as the Mladeč type. A number of radiocarbon dates, obtained from charcoal and directly from bone blades, date this period to about 35,000 years ago. Due to the fact that only a few of these relics have been excavated through methodical research, little can be said about the nature of the settlement in the cave. It was probably a base camp, located around a permanent hearth in the center of the cave.
Ornament
The ornament is made of an animal tooth, most likely a wolf’s chopper. Due to the hole made, it is interpreted as a pendant. It is dated to the Upper Paleolithic period and is associated with the Gravettian culture, i.e. around 28,000 BC. Its length is 24 mm.
Opisany powyżej zabytek (zawieszka) można zobaczyć na wystawie stałej „Pradzieje i wczesne średniowiecze Małopolski”, gdzie prezentujemy figury mieszkańców w strojach z różnych epok, wyposażonych w broń, narzędzia i ozdoby.
Zapraszamy również do obejrzenia filmu opowiadającego o ludziach z tego okresu.